Rellen in Congo na winst van Tshisekedi bij presidentsverkiezingen: 4 doden

Félix Tshisekedi haalde het volgens de Congolese kiescommissie met zeven miljoen stemmen (38,6 procent) van zijn rivalen, regeringskandidaat Emmanuel Ramazani Shadary (vier miljoen stemmen) en Martin Fayulu (zes miljoen stemmen), zo liet de voorzitter van de kiescommissie, Corneille Nangaa, weten.

Reynders twijfelt of de uitslag van de Congolese verkiezingen wel klopt. Eerder had de invloedrijke bisschoppenconferentie in het land laten uitschijnen dat de populaire Martin Fayulu de gedoodverfde winnaar zou zijn. “We hebben een aantal twijfels die we moeten controleren en die de komende dagen besproken zullen worden in de VN-Veiligheidsraad”, zo zegt Reynders tegenover de RTBF. “Waar we nu op wachten, is de reactie van de Congolezen zelf, net als die van de waarnemers die de kans hebben gehad om te zien hoe de verkiezingen zijn verlopen”, reageert minister Reynders.

“We hebben gevraagd dat de resultaten zouden worden gepubliceerd. De kiescommissie heeft een voorlopige publicatie gedaan, maar het is een proces dat chaotisch is verlopen”, ging de vicepremier voort. De minister gaf nog aan dat hij kennis zou nemen van de bezorgdheid die wordt geuit en dat hij vervolgens zou reageren rond de tafel van de VN-Veiligheidsraad.

Uit de voorlopige resultaten blijkt trouwens nog dat minder dan de helft van de kiesgerechtigden een geldige stem heeft uitgebracht. Daarnaast is het opvallend hoe weinig stemmen Félix Tshisekedi meer haalde dan nummer twee Martin Fayulu: 7.051.013 tegenover 6.366.732, of een verschil van 684.000 stemmen. Als het resultaat bevestigd wordt, dan is dat een belangrijk en symbolisch resultaat, zeggen Pieter-Jan Hamels van 11.11.11 en Nadia Nsayi, beleidsmedewerker Congo bij Broederlijk Delen en Pax Christi. Hamels wijst er ook op dat slechts 47,56 procent van de 40 miljoen stemgerechtigden een geldige stem uitgebracht, en dat daardoor de geloofwaardigheid van de verkiezing in het gedrang komt. 

Oppositiekandidaat Martin Fayulu, die volgens de kiescommissie op de tweede plaats eindigde, verwierp de resultaten al. Hij zei op Radio France International dat er “een electorale staatsgreep” is gepleegd. De populaire Fayulu, die vooraf als groot kanshebber was ingeschat, had de overwinning eerder zelf al opgeëist.

Ook de invloedrijke Congolese bisschoppenconferentie (Cenco) zou hem eerder al als winnaar hebben uitgeroepen op basis van opiniepeilingen uitgevoerd in opdracht van de katholieke kerk. Cenco had op 4 januari aangekondigd de naam van de winnaar te kennen, maar gaf geen naam. Volgens internationale media zoals The New York Times en Africa Confidential ging het weliswaar om Fayulu. Ook Berwouts hoorde binnen zijn eigen netwerk van contacten hetzelfde verhaal. Het is dan ook belangrijk dat de bisschoppen gedetailleerde resultaten op tafel neggen.

In de zuidwestelijke stad Kikwit vielen zeker vier doden. Het gaat om twee politieagenten en twee burgers, volgens Dieudonné Mutepeke, hoofd van de politie in Kikwit. Eerder op de dag meldde RFI-jorunaliste Sonia Rolley, op basis van een bron bij de veiligheidsdiensten, ook al dat in Kikwit zes doden en ook gewonden gevallen zijn. Het zou onder meer gaan om een journalist die ervan beschuldigd wordt nauwe banden te hebben met de coalitie die presidentstkandidaat Martin Fayulu steunt.

Ook in het noordoosten van Congo, in Kisangani, kwamen aanhangers van Fayulu op straat. Getuigen berichtten dat de politie traangas gebruikte en in de lucht schoot om de manifestaties in drie van de vijf gemeenten van Kisangani uiteen te jagen. Volgens een correspondent van AFP liggen de straten bezaaid met stenen en zijn banden en marktkramen in brand gestoken. “Ze hebben ons de overwinning gestolen”, riep een twintiger. Volgens kolonel Guy Diabongo hebben agenten van de politie “jongeren aangetroffen die de woning van het hoofd van de lokale afdeling van de Céni in brand staken”. “We kwamen tijdig aan om hen uiteen te jagen”, aldus de kolonel. 

Daarnaast is het afwachten hoe de mensen op straat gaan reageren, net als de partijkaders binnen de meerderheidspartij, met inbegrip van het leger. “De kandidaat voor de meerderheid werd door een heel kleine groep gekozen. De vraag is wat de mensen gaan doen die hun eigen ambities opzij hebben gezet voor Shadary. Dit gaat zwaar wegen op de cohesie binnen de partij, of wat daar nog van overblijft”, zegt Berwouts.

Het wordt ook uitkijken naar hoe de internationale gemeenschap reageert, en in het bijzonder de Afrikaanse landen. SADC, de economische vereniging van zuidelijke Afrikaanse landen, had voor de verkiezingen al opgeroepen om de keuze van de kiezer te respecteren. “De Afrikaanse landen zijn ongerust dat de instabiliteit in Congo een invloed zal hebben op hun eigen economische ontwikkeling. Zij zijn druk beginnen zetten nadat bleek dat Kabila er niet is in geslaagd om de stabiliteit te verzekeren. De vraag is nu of zij de resultaten geruststellend vinden, of of ze druk zullen blijven zetten.” 

Belgisch minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) liet alvast weten dat hij de resultaten in vraag stelt. Ook Frankrijk heeft bedenkingen bij de uitslag. Volgens de Franse minister van Buitenlandse Zaken, Jean-Yves Le Drian, zijn de resultaten “niet in overeenstemming” met de verwachtingen. “De bisschoppenconferentie van Congo heeft controles uitgevoerd en resultaten aangekondigd die helemaal anders zijn. Er moet duidelijkheid komen over die resultaten, die omgekeerd zijn aan wat we verwachtten”, aldus de Franse minister. Hij herhaalde dat Fayulu “a priori” op kop stond bij de verkiezingen. 

De Europese Commissie heeft “akte genomen van de voorlopige resultaten” van de Congolese presidentsverkiezingen, maar ook “van het feit dat ze betwist worden door een deel van de oppositie”. Zo reageerde een woordvoerster op de bekendmaking van de voorlopige resultaten van de stembusgang. 

Door oppositieleider Félix Tshisekedi te laten verkiezen als Congolees president, heeft het kamp van ontslagnemend president Joseph Kabila een extra reden om de verkiezing te laten annuleren door het Grondwettelijk Hof, bijvoorbeeld vanwege het gesjoemel van Tshisekedi rond zijn diploma. “Kabila heeft de verkiezingen eerst zo lang mogelijk uitgesteld, en als dat niet meer mogelijk was wilde hij zoveel mogelijk de controle behouden door zelf een opvolger aan te duiden. Het was de bedoeling om Shadary uit te roepen als winnaar, maar zijn score was zo laag, dat de tweede optie een deal was met Tshisekedi”, aldus Kris Berwouts.

Congokenner Berwouts wijst er nog dat Tshisekedi al een tijdje onder druk staat omdat zijn diploma dat hij in België behaalde, ongeldig zou zijn. “Eergisteren werden de officiële documenten die dat bewijzen op tafel gelegd. Daardoor kan hij nog steeds gediskwalificeerd worden, en kan gekozen worden om de verkiezingen te annuleren”, zegt hij. Het is het Grondwettelijk Hof dat daarover moet beslissen, en de grote meerderheid van de rechters zijn getrouwen van Kabila. Volgens Berwouts was een annulatie door dat diploma van in het begin een duidelijke optie voor mocht Tshisekedi toch winnen. Als dat gebeurt moeten er nieuwe verkiezingen worden georganiseerd, en blijft Kabila tot dan aan de macht. “En ook het feit dat de verkiezingen in drie regio’s niet konden plaatsvinden, is voldoende voor het Grondwettelijk Hof om de verkiezing te annuleren.”

“Ik zal een president van alle Congolezen zijn”, zei Tshisekedi na de bekendmaking tegen duizenden aanhangers in de hoofdstad Kinshasa. “Het is vandaag een historische dag voor de traditionele oppositie van dit land. Niemand had dit scenario kunnen bedenken, waarbij een oppositiekandidaat de overwinning binnenhaalde.” Hij bedankte ook vertrekkend president Kabila, die hij beschreef als “een belangrijke politieke partner”.

Na de bekendmaking van de resultaten barstte er in straten van Kinshasa gejubel uit. Omdat de regering de kiescommissie de facto controleert, wordt ervan uitgegaan dat Kabila de machtswissel niet zal tegenhouden.

De 55-jarige Félix Tshisekedi is de zoon van de legendarische Congolese opposant Etienne Tshisekedi, die twee jaar geleden overleed in ons land. Hij is getrouwd en vader van vijf kinderen. De man behaalde een diploma in marketing en communicatie in ons land, maar de geldigheid van dat diploma werd tijdens de jongste verkiezingen wel in vraag gesteld.

Hij beloofde tijdens zijn campagne om de corruptie en armoede te bestrijden en de rust te herstellen in het instabiele land, dat nog steeds kampt met verschillende gewapende conflicten.

Tshisekedi's vader was destijds de rivaal van Mobutu, militair dictator en voormalig president van Congo. Dat gegeven zou zijn zoon enkele punten hebben kunnen opleveren. Als president van Congo, zal Félix het stoffelijk overschot van zijn vader, dat zich nog steeds in België bevindt, eindelijk kunnen laten begraven in zijn thuisland.

Thisekedi zou Joseph Kabila moeten opvolgen, die het land zeventien jaar lang autoritair bestuurde. Als Kabila zijn nederlaag erkent, zou dat betekenen dat er voor het eerst in vijftig jaar een vreedzame machtswissel in Congo plaatsvindt.

De nieuwe president moet al op 18 januari de eed afleggen, hoewel de verkiezingen in enkele regio’s niet konden doorgaan omdat ze geteisterd worden door onrust en een ebola-epidemie. Zo werden 1,25 miljoen van de 40 miljoen kiesgerechtigden uitgesloten. De verkiezingen zullen daar in maart plaatsvinden.

De voorbije dagen werd er “gedelibereerd” over de uitslag van de verkiezingen. De uiteindelijke bekendmaking van de eerste uitslagen door de Kiescommissie (Ceni), draaide uit op een heuse uitputtingsslag. 

De proclamatie startte met anderhalf uur vertraging, waarna gestart werd met het voorlezen van alle namen van de verkozen provinciale afgevaardigden en parlementsleden, provincie per provincie. Rond drie uur afgelopen nacht werd de overwinnaar van de presidentsverkiezingen bekend gemaakt.

De Congolezen brachten op 30 december hun stem uit. Volgens Human Rights Watch waren de verkiezingen getekend door grootschalige onregelmatigheden, onderdrukking van kiezers en geweld. Sylvano Kasongo van de politie zegt dat het de bedoeling is om de vrede en rust te bewaren na de bekendmaking van de resultaten. Ook Antonio Guterres, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, roept alle partijen in Congo op af te zien van geweld.

Er waren bij de verkiezingen drie belangrijke presidentskandidaten waaruit Félix Tshisekedi nu is gekozen als opvolger van president Kabila. Zijn rivalen waren onder anderen Emmanuel Ramazani Shadary, een van de oprichters van de partij van Kabila (PPRD). Populair zou Shadary volgens waarnemers niet zijn. 

Wel geliefd, volgens duizenden waarnemers van de rooms-katholieke Bisschoppenconferentie althans, is de oppositiekandidaat Martin Madidi Fayulu. Fayulu wordt ook wel ‘le soldat du peuple’ genoemd en streeft naar een “vrij en welvarend Congo”. Zijn oneliner slaat aan in de Republiek: de kandidaat zou volgens eerdere voorspellingen de meeste kans hebben gemaakt op het presidentschap, maar heeft de duimen moeten leggen tegen Tshisekedi.

Er was trouwens ook nog een vrouwelijke presidentskandidate: Marie-Josée Ifoku, maar haar naam wordt door geen enkele waarnemer vermeld. 

Joseph Kabila was president van het land sinds 30 juli 2006. In 2016 braken de eerste rellen uit omdat de president zijn ambt verlengde, al was dat verboden volgens de grondwet.