‘Historische’ zege zaait twijfel in Congo

De presidentsverkiezingen in Congo zijn gewonnen door oppositielid Félix Tshisekedi, maar de eerlijkheid van zijn zege is in binnen- en buitenland meteen sterk in twijfel getrokken. Veel Congolezen en onafhankelijke waarnemers houden er rekening mee dat Tshisekedi in het zadel wordt geholpen door vertrekkend president ­Joseph Kabila. De verdachte uitkomst voedt de vrees voor wanorde in het toch al instabiele Congo.

De verkiezingen moeten in theorie Congo’s eerste democratische machtswisseling inluiden sinds de onafhankelijkheid in 1960, maar dreigen uit te lopen op een wanvertoning. Na dagen van wachten op de uitslag werd Félix Tshisekedi vandaag op het ongebruikelijke tijdstip van 3 uur ’s nachts tot winnaar uitgeroepen. Zijn concurrent Martin Fayulu, die door aanhangers ‘soldaat van het volk’ wordt genoemd, sprak meteen daarna van een “staatsgreep via de stembus”.

President Kabila, aan de macht sinds 2001, moest volgens de grondwet al in 2016 terugtreden. Hij zocht naar manieren om na zijn aftreden invloed te blijven uitoefenen. Onder binnen- en buitenlandse druk besloot hij verlate verkiezingen te organiseren in 2018 en schoof hij als ‘plaatsvervanger’ Emmanuel Shadary naar voren, maar de ex-minister bleek zo impopulair dat het onmogelijk moet zijn geweest om hem te laten winnen. Ook als de partijdige kiescommissie stembuscijfers zou “bijstellen, masseren of zelfs verzinnen”, schrijft analist Pierre Englebert op de website African Arguments.

Ook kerk twijfelt

De in Congo gezaghebbende katholieke kerk verklaarde later op de dag dat de uitslag van de kiescommissie “niet overeenkomt” met haar tellingen. De kerk had tijdens de stembusgang op 30 december zeker 40.000 waarnemers bij de kieslokalen. De bisschoppen gingen niet zover om expliciet Martin Fayulu als winnaar te noemen, wat waarschijnlijk teleurstellend is voor Congolezen die na de ­chaotisch verlopen verkiezingen kijken naar de kerk als richtsnoer.

Buitenlandse diplomaten die contact onderhouden met de bisschoppen, zeggen wel dat de kerk Fayulu achter de schermen heeft aangewezen als de winnaar. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Jean-Yves Le Drian, noemt de offi­ciële uitslag “tegenovergesteld aan wat we verwachtten”. De Congolese kerk heeft volgens hem “totaal andere” resultaten. Bepalingen in de kieswet weerhouden de kerk er waarschijnlijk van een andere winnaar te noemen.

De katholieke kerk heeft de bevolking van Congo opgeroepen de vrede te bewaren. De kerk zei vandaag niets over mogelijke protestacties, zoals zij die wel in 2016 en 2017 hield, toen president Kabila weigerde verkiezingen te houden. Bij die protesten werden tientallen mensen doodgeschoten door de politie.

Toch is vandaag op diverse plaatsen melding gemaakt van onlusten: in Kikwit, in het zuidwesten, hebben boze betogers politieposten aangevallen, waarbij volgens sommige berichten zes doden zijn gevallen. In Kisangani, richting het noordoosten, waren er ook protesten.

Vanwege de impopulariteit van oud-minister Shadary, die EU-sancties kreeg opgelegd vanwege regeringsgeweld tegen anti-Kabila-betogers, zou Kabila te elfder ure zijn uitgekomen bij Tshisekedi voor samenwerking. Hij geldt als minder bedreigend voor Kabila dan Fayulu, die misschien Kabila’s schimmige ­zakenimperium op de korrel zou nemen.

Achterdocht

Medewerkers van Tshisekedi hadden het afgelopen week opvallend genoeg al over ‘gesprekken’ met Kabila over een ‘transitie’. Het voedt de achterdocht over de rol van Tshisekedi. Hij werd door een deel van de kiezers al veracht omdat hij in november terugtrad uit een oppositiefront met Fayulu als aanvoerder. In de stad Beni, in het oosten van Congo, zag de Volkskrant in december hoe Tshisekedi werd weggejaagd door Fayulu-fans die riepen: “Verrader! Verrader!”

In Beni en het nabijgelegen oppositiebolwerk Butembo mochten de mensen op 30 december niet stemmen – officieel wegens een ebola-uitbraak – al was er wel wekenlang campagne gevoerd. Volgens de kiescommissie mogen de ongeveer 1 miljoen kiezers in maart alsnog hun stem uitbrengen. Saillant, want volgens de offi­ciële uitslag heeft Tshisekedi minder dan een miljoen stemmen meer dan Fayulu.

Lees ook:

Nieuwe president Congo wil armoede bestrijden, maar stuit op argwaan