Het geactualiseerde godsdienst-leerplan: een vak met een plan, een plan met een missie

Drie jaar lang is er in opdracht van de Vlaamse bisschoppen gewerkt om het leerplan van 1999 te actualiseren. Opzet was om dit zowel inhoudelijk als vormelijk in een nieuw kleedje te steken. En dat was nodig! In de afgelopen twintig jaar hebben de wereld van onderwijs, samenleving en kerk een zodanige evolutie gekend, dat het leerplan inderdaad aan een update toe was. Je kunt nu eenmaal vandaag geen godsdienst meer geven zoals twintig jaar geleden. Tegelijk blijft godsdienst ook zichzelf.

Geen nieuw leerplan dus, maar een actualisatie die binnen enkele maanden, vanaf 1 september 2019, zal zorgen dat dit hernieuwd leerplan de maatstaf wordt voor het godsdienstonderwijs overal in onze secundaire scholen, over de onderwijsnetten heen. Kortom, vandaag wordt het startschot gegeven aan 5000 godsdienstleraren om met dit geactualiseerde leerplan aan de slag te gaan. Eerlijk gezegd, van zo’n dynamiek word ik warm.

Niet alleen ons katholiek cultureel erfgoed is onmogelijk te verstaan zonder daartoe in de nodige kennis, taal en gevoeligheid opgeleid te worden. Ook heel wat van de actualiteit is enkel na degelijke vorming te begrijpen, gaande van gestalten van religieus geïnspireerd extremisme over godsdienstig geïnspireerde liefdadigheid tot devotie en aloude rituelen.

Wie de kranten en nieuwswebsites leest, kan niet anders dan het met me eens zijn dat een minimum aan levensbeschouwelijke kennis, woordenschat en bedachtzaamheid nodig is om mede vanuit dat perspectief de actualiteit ten volle te kunnen begrijpen en duiden. En er dus zelf op onderbouwde wijze positie tegenover in te nemen. De relevantie van levensbeschouwelijk onderricht op school staat daarmee buiten kijf, punt.

Relevantie is nog altijd iets anders dan betekenis, maar ik geloof er heel sterk in dat we vandaag vaak pas tot de dieptelaag van de betekenis kunnen doordringen wanneer de relevantie aangetoond wordt. Zo gaat dat vandaag nu eenmaal. Om niet in de val te trappen van abstract gefilosofeer hierover, helpt ons het concrete schoolleven. Voor wie organiseren we onderwijs? Voor niemand anders dan de leerling.

Welnu, willen we in het onderwijs inzetten op de integrale persoonsvorming van elke leerling, dan impliceert dit onmiskenbaar dat we dienen in te zetten op levensbeschouwelijke vorming. Zoals ik in de inleiding van het geactualiseerde leerplan schrijf: het is de ambitie en in zekere zin de pretentie van het vak rooms-katholieke godsdienst dat de eigensoortige bijdrage vanuit het vak aan die vorming fundamenteel is voor zowel de identiteitsgroei van leerlingen als de positie en verantwoordelijkheid die jongeren later in de maatschappij zullen innemen en opnemen. Dat is de missie van het vak. Kwaliteitsvol levensbeschouwelijk onderricht, vanuit de kracht van het binnenperspectief van het christelijk geloof, is daarbij cruciaal. De actualisatie van het leerplan rooms-katholieke godsdienst kadert daarbinnen.

Vandaag mag verbinding dan een modewoord zijn, willen we de dialoog aangaan met de andere en andersgelovige medemens, dan is het noodzakelijk om kennis te hebben van het spectrum van levensbeschouwelijke tradities, hun eigenheid, hun geschiedenis en hun leden. En van de eigen levensbeschouwelijke positie die we in de dialoog innemen.

In de lestijden rooms-katholieke godsdienst treden leerlingen in ontmoeting met elkaar en met zichzelf. Ze gaan de uitdaging van de dialoog aan, daartoe gestimuleerd en ondersteund door het geactualiseerde leerplan. In de zogeheten katholieke dialoogscholen verbreedt die christelijk geïnspireerde dialoog zich via het pedagogisch project van de school tot de hele schoolcultuur. Het vak neemt daar onmiskenbaar een fundamentele plaats in om dat project te realiseren.

In elk onderwijsnet bieden de lestijden godsdienst aan elke leerling die het vak volgt – eender welke levensbeschouwelijke overtuiging men zelf aanhangt of hoe zoekend men is – de ruimte en de gelegenheid om op grond van de geboden vorming zichzelf en elkaar op levensbeschouwelijk vlak te verkennen. Door verdieping in de leerstof kunnen ze zich tevens verdiepen als mens in wie men zelf is, in wie de ander is, in wie we willen zijn, in welke betekenis het leven kan hebben. Interlevensbeschouwelijke dialoog dus op grond van vorming vanuit de christelijke traditie en van uitwisseling van ieders overtuiging.

Elke leerling die het vak rooms-katholieke godsdienst volgt dient zelf op levensbeschouwelijk vlak wijzer en sterker te worden. Zo geeft het vak op zijn manier aanzetten tot empowerment, door ontmoeting met de essentie van het christelijk geloof.

Het christelijk geloof staat in het leerplan niet op zichzelf: zo wordt de poort naar de levensbeschouwelijke cocoon, afgesloten van het leven, meteen gesloten. Daarmee is eveneens gezegd dat het vak verre van wereldvreemd is. Integendeel!

Elk doel dat geformuleerd wordt in het leerplan om te realiseren, kan maar bereikt worden wanneer drie componenten met elkaar worden verbonden: de wereld van de maatschappelijke context die getekend is door pluralisme, de wereld van de zich volop ontwikkelende identiteit van elke leerling en de wereld van het christelijk geloof en de katholieke traditie. Geen enkel van die drie perspectieven kan zonder de andere in het leerplan en in de concrete uitrol van het leerplan op de klasvloer, maar het is evident dat precies de wereld van het christelijk geloof en de katholieke traditie er voor garant staat dat het vak rooms-katholieke godsdienst zijn naam waardig is. Geen godsdienst zonder God.

Anno 2019 is er heel veel nood aan duiding op levensbeschouwelijk vlak. Het gaat daarbij over meer dan alleen de islam. Willen we het verleden, het heden en de toekomst begrijpen, dan is er zeker ook nood aan degelijke vorming over de rooms-katholieke traditie. Die vorming wordt veelal gegeven door heel gedreven leraren die zelf, soms ondanks eigen worsteling, bewust in de christelijke geloofstraditie staan en daarvoor uit willen komen tijdens de lessen. Vandaag krijgen zij hun leerplan aangeboden in een versie die inhoudelijk een update heeft gekregen en vormelijk een restyling. Zo zal naast een mooi uitgegeven papieren leerplan vanaf deze vooravond op de website www.godsdienstonderwijs.be het hele leerplan in digitale versie te zien zijn. Op diezelfde website zullen bovendien de komende tijd in toenemende mate nieuwe lessuggesties gepresenteerd zullen worden ter ondersteuning van de leraar.

Het leerplan zelf bestaat louter uit schema’s – weg met de volzinnen. Die schema’s geven helder en krachtig aan waar het om te doen is, waarbij leraren uitgenodigd worden tot zowel creativiteit om hun lessen gestalte te geven als tot onderlinge samenwerking om tot die creativiteit te komen via dialoog.

Ja, ik word warm van dergelijk leerplan. Het vak rooms-katholieke godsdienst mag dan niet draaien rond een leerplan, zonder dergelijk leerplan heeft het vak geen fundament dat het vak richting geeft. En nu ermee aan de slag op school! Ik geloof er in dat het onze lessen kwaliteitsvol houdt, zelfs sterker maakt en daardoor de leerling sterker maakt als mens. En het draait per slot van rekening in onze scholen rond die leerling. Godzijdank, zou ik daarover willen zeggen…