“Een goed bewaard geheim”: kerk in Zele had mogelijk een Michelangelo. Maar nu zijn dieven ermee weg

In Zele is iedereen in de ban van het Michelangelo-mysterie, dat stilaan de wereld rondgaat. ‘Lost Michelangelo’ goes missing from Belgian church, heeft zelfs The Guardian ondertussen al geschreven. Over het ‘miljoenenschilderij’, dat jaren in de kerk heeft gestaan, maar er nu niet meer is.

Dat er zich een mogelijke Michelangelo bevond in de kerk was eigenlijk een goed bewaard geheim. Tot het paneel vrijdag werd gestolen. Volgens de politie zouden de feiten rond 5 uur ‘s ochtends gebeurd zijn. Enkele dieven – om het zware schilderij te verplaatsen, is er allicht meer dan één dader nodig – hebben toen ingebroken langs een achterdeur en zijn met het werk aan de haal gegaan.

De dag ervoor heeft een buurtbewoner al iemand opgemerkt, die in donkere kledij en een rugzak het terrein kwam verkennen. De volgende dag was het werk langs een lichtgroene deur, verdwenen.

Schildersezel

Het schilderij, dat de heilige familie uitbeeldt, stond daarvoor op een schildersezel naast het altaar. En net zijn anonimiteit was eigenlijk zijn belangrijkste bescherming. “Nu met kerstdag heb ik in de vieringen wel over het schilderij gesproken tijdens de preek”, zegt priester Jan Van Raemdonck. “Maar ik heb niet vermeld dat het om een werk van Michelangelo zou kunnen gaan. Daarvoor heb ik enkel aan leden van de kerkraad erover verteld.”

De priester is in het grootste geheim ook al een jaar bezig aan een roman over het schilderij, die Michelangelo’s eerste sibylle gaat heten. Eerder schreef hij onder andere al een detectiveverhaal over de Rechtvaardige Rechters. Via een schets uit de Britse Portland-collectie heeft Van Raemdonck een link kunnen leggen met de Italiaanse grootmeester. Die schets, ‘Madonna del Silenzio’, gedateerd 1538, beeldt hetzelfde tafereel af als het Zeelse schilderij: een slapende Jezus ligt op de schoot van Maria, terwijl Johannes de Doper en Jozef langs achter toekijken.

“De schets is in 1951 erkend als een werk van Michelangelo”, zegt Van Raemdonck. “Marcello Venusti, een vriend van Michelangelo heeft ook enkele geschilderde kopieën gemaakt van de tekening. De meeste werken van Michelangelo zijn natuurlijk fresco’s. Maar volgens Giorgio Vasari, een tijdgenoot, zou Michelangelo ook paneelschilderijen hebben gemaakt. Daarvan zijn er nog slechts drie bekend.”

Als het dus werkelijk om een Michelangelo gaat, dan zou die van Zele een immense cultuurhistorische ontdekking betekenen. Naast de schets zijn er nog andere tekenen die in de richting van Michelangelo wijzen, zegt Van Raemdonck. Er is bijvoorbeeld het kleurgebruik, de kraag van Maria, die in andere werken lijken terug te komen.

Maar ook: de bijbeltekst op het doek zou beginnen met de letter B. Een mogelijke verwijzing naar Michelangelo Buonarroti. Om na te gaan of het dus werkelijk een onbekend paneelschilderij van Michelangelo zou kunnen zijn heeft Van Raemdonck de Italiaanse expert Maria Forcellino uitgenodigd. Maar voordat zij een kijkje kon komen nemen, was het weg.

Galerij

Hoe het werk precies in Zele is terechtgekomen, is niet volledig duidelijk. Wel is het zo dat het werk geschonken is door een vzw en het daarvoor van de Zeelse ere-senator Etienne Cooreman was. “Ik heb het werk gekocht om een kennis te helpen die in geldnood zat en wiens vrouw al lang ziek was”, zegt Cooreman. “Het stond toen in een galerij in Brussel, maar het was zo vuil dat je nauwelijks kon zien wat er op het schilderij stond.”

Belgische kunsthistorici tonen zich eerder sceptisch over het verhaal. “Niets met Michelangelo te maken”, klinkt het bij Jan Van der Stock (KU Leuven). Uiteindelijk kon De Morgen ook Maria Forcellino bereiken, die momenteel verbonden is aan de Universiteit van Utrecht. “Ik ken het schilderij niet”, zegt ze. “Maar de enige schilderijen die ik ken van die soort zijn van Venusti of een leerling van hem.”

Wat helaas al vaker is voorgevallen bij dit soort verhalen, is dat ze uiteindelijk een hoax blijken. In november was er zogezegd een werk van Picasso teruggevonden in Roemenië. Maar daar bleek de Antwerpse theatergroep Berlin achter te zitten, die publiciteit wou maken voor een theaterstuk over kunstvervalsing.

Hoe weten we dat dat hier niet het geval is? “Ik ben al 35 jaar priester”, zegt Van Raemdonck. “Ik zou dat nooit doen. Aan de politie heb ik voor de grap wel gezegd: ‘Ik ben zelf de hoofdverdachte, want ik schrijf er een roman over’. Maar serieus, dit is een groot verlies voor de kerk en het Michelangelo-onderzoek.”