Goed dat de kerk haar verantwoordelijkheid neemt voor zij die katholieke godsdienst volgen

Levensbeschouwelijke vakken hebben een bijzonder statuut. Ze worden georganiseerd en gecontroleerd door de levensbeschouwingen zelf. De moslimexecutieve is verantwoordelijk voor het vak islam, de Unie Vrijzinnige Verenigingen voor niet-confessionele zedenleer en de bisschoppenconferentie voor rooms-katholieke godsdienst. De overheid kan deze vakken ook geen eindtermen opleggen. De levensbeschouwelijke instanties zijn vrij om zelf de eigen leerinhouden en leerplannen vorm te geven. De krantenkop ‘Katholiek onderwijs actualiseert leerplan voor vak godsdienst’ zet ons op het verkeerde been. Het katholiek onderwijs en Lieven Boeve die er de baas is, hebben in se niets over dat leerplan te zeggen.

Het katholiek onderwijs zet het vak wel instemmend op het curriculum, maar hetzelfde vak wordt ook aangeboden in het GO!, stedelijk en provinciaal onderwijs. Daar is het een keuzevak naast andere levensbeschouwelijke vakken, terwijl het in de katholieke dialoogschool tot hiertoe voor iedereen een verplicht vak is.

78 procent van alle leerlingen secundair onderwijs in Vlaanderen volgt katholieke godsdienst. Gelet op de secularisering en diversiteit is dat een indrukwekkend percentage. De verklaring ligt bij het marktaandeel van de katholieke scholen. Meer dan 70 procent van de leerlingen in het middelbaar gaat naar een katholieke school, waar iedereen het vak dient te volgen. Het vak wordt dus voornamelijk bevolkt door geseculariseerde jongeren die weinig of geen voeling hebben met het geloof en de kerkelijke tradities en zelfs het cultuurchristendom achter zich hebben gelaten. Een derde van de kinderen op de katholieke basisschool is niet meer gedoopt en doet geen eerste communie meer. 

De enige praktiserende gelovigen in het katholiek onderwijs zijn vaak moslims. De helft van de moslimleerlingen gaat naar een katholieke school en sommige katholieke scholen bestaan uit meer dan 70 procent moslimleerlingen. Het leerplan rooms-katholieke godsdienst werd daarom in 1999 al hervormd met de bedoeling om rekening te houden met de secularisering en diversiteit in de klas.

IJdel en hopeloos

De cijfers illustreren dat de godsdienstles geen invloed heeft op de levensbeschouwelijke identiteit van leerlingen. Vlaanderen is geseculariseerd ondanks het feit dat tot voor kort meer dan 80 procent van de jongeren katholieke godsdienst volgde. Het vak heeft overigens al lang geen catechetische doelstellingen meer. Het christendom wordt er als ‘voorkeurspositie’ ingezet, maar er is geen ambitie om leerlingen van de geloofsleer te overtuigen, laat staan ze terug naar de kerk te halen. En mocht die ambitie er hier en daar nog zijn, ze is ijdel en hopeloos.

De huidige actualisering van het leerplan is al in de zomer van 2016 door de bisschoppen aangekondigd. Ze willen meer nadruk op kennisinhoud. Dat valt toe te juichen. Het is ergerlijk dat 18-jarigen die vaak 12 jaar godsdienst hebben gevolgd geen antwoord kunnen geven op de meest elementaire vragen over het christendom en het katholiek geloof. Mocht hun kennis van Frans of wiskunde zo schabouwelijk zijn, we zouden er schande over spreken. En terecht.

Eindtermen

Het zal echter niet verwonderen dat de kerk de nadruk legt op (de positieve kanten) van het christendom – en dat is haar goed recht. Maar levensbeschouwelijke geletterdheid omvat vandaag ook kennis van de islam, het humanisme, de verlichting, de religiekritiek en het atheïsme. Levensbeschouwelijke geletterdheid impliceert ook een kritische reflectie over geloof, wetenschap en democratie, over secularisering, over levensbeschouwing, radicalisme en geweld, over historische kritiek en de heilige tekst, enzovoort. Om dat allemaal voor iedereen te garanderen bepleit ik al tien jaar eindtermen levensbeschouwelijke geletterdheid. Die komen er vooralsnog niet – mede omdat men dat vanuit katholieke hoek niet ziet zitten.

Jongeren krijgen thuis vaak nog maar weinig mee inzake levensbeschouwing. Nochtans is een minimale vorm van levensbeschouwelijke geletterdheid een must om de cultuur waarin we leven te begrijpen. Onderwijs kan hieraan verhelpen. Goed dus dat de kerk nu gedeeltelijk haar verantwoordelijkheid neemt voor diegenen die katholieke godsdienst volgen. Nu nog de overheid die deze geletterdheid breder en voor iedereen zou moeten kunnen garanderen.