Hoe milieu- en klimaatvriendelijk is de mega-investering in de Antwerpse haven?

Jim Ratcliffe is een gewiekst zakenman. In 1998 begon hij met zijn bedrijf Ineos Group een hele resem oude chemiefabrieken op te kopen. Vandaag is hij de rijkste Brit. En nu heeft de CEO in de Antwerpse haven officieel het akkoord getekend om de grootste investering in Vlaanderen van de laatste twintig jaar te realiseren.

Er komen twee nieuwe gaskrakers, goed voor een investering van 2,7 miljard euro. Bonus voor Vlaanderen zijn 400 extra jobs. “Het gaat vooral om jobs voor hoogopgeleiden, zoals ingenieurs”, zegt Gert Verreth, woordvoerder van de chemische sectorfederatie Essenscia.

De gaskrakers zullen de aardgassen ethaan en propaan kraken om ethyleen en propyleen te maken. Propyleen is een basisgrondstof voor plastic en het proces is energie-intensief, wat fiks wat CO₂-uitstoot betekent.

Maar heeft plastic nog een plaats in de beloofde circulaire economie? En hoe passen petrochemische installaties in het Europese voornemen om tegen 2050 geen CO₂ meer uit te stoten?

Klimaatneutrale haven

“Plastic is niet altijd een slechte grondstof”, sust Antwerps schepen voor Leefmilieu Tom Meeuws (sp.a), wiens partij ijverde voor een klimaatneutrale haven. “Ineos zal grondstoffen leveren voor andere bedrijven in de haven, zoals Bayer en BASF. Wij zetten geen fabriek om plastic zakjes te maken.”

Ook Verreth zegt over de stoffen die uit de fabrieken zullen rollen: “Die zijn de basis voor onder andere hoogwaardige kunststoffen die net vaak naar groene toepassingen gaan zoals de wieken van windturbines, isolatiemateriaal, ultralichte materialen voor auto’s en vliegtuigen.”

Daardoor moeten we de uitstoot van de nieuwe installaties volgens hem nuanceren. “Dit is de nieuwste technologie van de meest duurzame soort”, zegt Verreth. “Een rapport van McKinsey toont dat iedere ton CO₂ uitstoot 2,7 ton bespaart net omdat veel van de producten naar de duurzame economie gaan.”

Bovendien vallen de fabrieken onder het Europese systeem van verhandelbare uitstootrechten die Ineos moet kopen. In dat systeem geldt een Europees maximum op de totale CO₂-uitstoot, dat tegen 2050 naar nul moet. “Als wij fabrieken bouwen in Antwerpen, zal een vervuilende bruinkoolmijn in Duitsland bijvoorbeeld sneller moeten sluiten”, redeneert Meeuws.

Schaliegas

Verreth benadrukt ook nog dat de chemische industrie in Vlaanderen de laatste twintig jaar haar productie verdubbelde terwijl de uitstoot halveerde, wat aangeeft dat jobs in de chemie niet per se in strijd zijn met klimaatactie.

Maar tegelijkertijd zal Ineos ook in Antwerpen deels draaien op schaliegas uit de VS, een gecontesteerde fossiele brandstof die het milieu schaadt. En dat is niet de enige kritiek van milieu-experts. Zij wijzen ook op de lamentabele milieureputatie van het bedrijf.

Zo kwamen al grote hoeveelheden van de kleine plastic bolletjes die Ineos maakt terecht in het zeewater in Italië, Zweden en Schotland en waren er al branden, ontploffingen en een olielek. Ook scoort Ineos erg slecht op de ranking van Transparency International, wat wijst op intensief lobbywerk dat het daglicht niet mag zien.

Bestuursakkoord

Maar dat de nieuwe fabriek indruist tegen klimaatakkoorden zorgt voor de grootste tegenwind. “Deze deal legt een lacune bloot in het milieubeleid”, zegt Sara Van Dyck van Bond Beter Leefmilieu. “Er is totaal geen visie of wetgevend kader om onze industrie tegen 2050 klimaatneutraal te maken, zoals Europa vooropstelt.”

De circulaire economie was daarenboven een speerpunt in het kersverse Antwerpse bestuursakkoord. “Gaan ze dat nu al in de vuilnisbak gooien?”, vraagt oppositielid Wouter Van Besien (Groen). “Als Ineos nog dertig jaar CO₂ uitstoot zonder bijkomende compensaties, druist Antwerpen in tegen de internationale klimaatakkoorden en tegen het bestuursakkoord. Wij willen geen schaliegas en we willen garanties dat de CO₂-uitstoot elders gecompenseerd wordt.”

Meeuws en ook Antwerps schepen voor de haven Annick De Ridder (N-VA) reageren dat de nakende milieuvergunningsprocedure een en ander kan opvangen. Want er is nog geen Vlaams milieu-effectenrapport (MER) en dus ook nog geen vergunning. De precieze voorwaarden daarin zullen bepalend zijn. “Ik zal proberen om ambitieuze milieuvoorwaarden te onderhandelen”, maakt Meeuws zich sterk. Ook de Vlaamse minister van Natuur Joke Schauvliege (CD&V) zegt: “De vergunningsprocedure zal de naleving van de regelgeving inzake milieu en klimaat garanderen.”

Retrofitten

Volgens onderzoeker Tomas Wyns (VUB) is dat onvoldoende. “In theorie kunnen meer jobs en meer duurzaamheid samengaan”, zegt hij. “Maar in Vlaanderen is daar geen beleid over. We gaan tegen 2050 naar nuluitstoot. Hoe gaat Ineos dat doen? Zijn hun installaties te retrofitten? Ik zie geen indicaties in die richting. Als ze dat niet doen, dan doemt niet alleen een ecologisch, maar vooral een economisch probleem voor hen op. We kunnen nu wel blij zijn met 400 extra jobs, maar doordat Europa naar nuluitstoot gaat, zal de CO_2-prijs stijgen. Een fabriek die niet op die nuluitstoot gericht is, is daardoor op langere termijn economisch erg kwetsbaar.”

Bovendien vraagt onderzoeker milieubeleid Kris Bachus (HIVA, KU Leuven) zich af of die 400 extra jobs wel ingevuld raken. “Technische profielen en ingenieurs zijn nu al knelpuntberoepen. Waar gaan ze die allemaal vinden? De politiek lijkt vooral gefocust op jobs in de industriesector, terwijl in andere sectoren vaak meer werkgelegenheid wordt gecreëerd, zoals in IT, zorg en communicatie.”