Minder vlees, meer peulvruchten, meer groenten en fruit: kan dit dieet ons en onze planeet redden?

Het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet bracht 37 internationale wetenschappers uit verschillende vakgebieden, gaande van landbouw tot klimaat, samen in een groot onderzoeksproject, de EAT Lancet Commission on Food, Planet and Health. Zij zochten de voorbije twee jaar naar een wetenschappelijke consensus over wat nu precies een gezond en duurzaam voedingspatroon is. Gezond wil zeggen: een universeel dieet dat elke mens nodig heeft om gezond te blijven, duurzaam een dieet dat de natuurlijke bronnen en grenzen van de planeet respecteert en de voedselproductie in de toekomst kan vrijwaren. De eerste bevindingen van de wetenschappers zijn nu gepubliceerd in The Lancet en worden vanaf vandaag voorgesteld.

• De wetenschappers kwamen met wat zij het "planetary health diet" noemen, vrij vertaald, het "planetair gezonde voedingspatroon". Het vereist een grote verandering in wat we op ons bord scheppen, in elke uithoek van de wereld.
• Vlees wordt niet gebannen, al bevelen de wetenschappers wel veel kleinere hoeveelheden aan. Voor rood vlees (rund, kalf, lam, varken, wild) zou het  bijvoorbeeld neerkomen op een hamburger per week of een grote steak per maand, voor gevogelte en vis op enkele porties per week
• Om aan voldoende protëinen te komen, raden de wetenschappers aan om elke dag noten en een grote hoeveelheid peulvruchten (bonen, kikkererwten, linzen...) te eten
• Voor elke maaltijd geldt dat de helft daarvan het best bestaat uit groenten en fruit, met andere woorden, daar moeten we veel meer van gaan eten
• We minderen best onze consumptie van knolgroenten/zetmeelrijke groenten, zoals aardappelen en cassave (maniok)
  
• Zuivel wordt niet uit het voedingspatroon gebannen, al zouden we hier net zoals bij vlees wel best minder van kunnen eten
  

gebaseerd op een referentie-inname van 2.500 kcal per dag

• Koolhydraten: 232 gram per dag aan graanproducten (tarwe, rijst, granen...) en 50 gram per dag aan knolgroenten/zetmeelrijke groenten
• Groenten: 300 gram per dag
• Fruit: 200 gram per dag
• Zuivel: 250 gram (komt overeen met een glas melk per dag)
• Vlees: 14 gram per dag rood vlees
• Gevogelte: 29 gram per dag
• Eieren: 13 gram per dag (wat neerkomt op ongeveer een ei per week)
• Vis: 28 gram per dag
• Bonen, kikkererwten, linzen en andere peulvruchten: 75 gram per dag
• Noten: 50 gram per dag

Kloof tussen dieetpatronen in 2016 en de ideale hoeveelheden van consumptie (stippellijn). Bron: Global Burdun of Disease

Daarnaast wordt in het voedingspatroon ruimte gelaten voor een dagelijkse suikerinname van 31 gram per dag en 40 gram aan onverzadigde vetten en 11,8 gram aan verzadigde vetten.

Volgens professor Walter Willett, een van de voorzitters van de commissie, vormen dat de ingrediënten voor een flexibel en gevarieerd voedingspatroon. "We hebben het niet over een beperkend dieet, we praten hier over een manier van eten die gezond, smaakvol en lekker kan zijn. Hiermee kan je op duizenden manieren een maaltijd samenstellen." Willett groeide als kind op op een boerderij en was naar eigen zeggen gewoon aan drie keer rood vlees per dag, nu heeft hij het nieuwe voedingspatroon volledig omarmd.

Enkele voorbeelden van hoe onze maaltijden eruit zouden kunnen zien:

Volgens de wetenschappers helpt dit voedingspatroon om 11 miljoen sterfgevallen per jaar te voorkomen. Dat komt vooral doordat ziektes die gerelateerd zijn aan ongezonde voedingsgewoonten zullen afnemen. Denk aan hartaanvallen, beroertes en bepaalde soorten kankers. In ontwikkelde landen staan zij in de top van belangrijkste doodsoorzaken.

Het onderzoek gaat na hoe je meer mensen kunt voeden en tegelijk de uitstoot van broeikasgassen kan verminderen. Bovendien moet dat gebeuren binnen de bestaande landbouwoppervlakte, zonder verder verlies van planten-en diersoorten en watervoorraden.

Dat kan door dit voedingspatroon te hanteren, maar de wetenschappers waarschuwen dat dat niet voldoende is. Om die doelstellingen te bereiken, moeten we tegelijk ook ons voedselafval en  de verspilling halveren en meer voedsel produceren op de al bestaande landbouwgronden.

Wim de Vries, hoogleraar milieusysteemanalyse van de Wageningen Universiteit, werkte mee aan het onderzoek in verband met het stikstof-en fosforgebruik. Hij ziet vooral heil in het efficiënter gebruiken van grondstoffen en het recycleren van mest, slib en plantaardige resten.

"In veel rijkere landen zien we nog altijd overbemesting. Maar in Afrika is er onderbemesting." De Vries geeft toe dat overbemesting met stikstof een uitdaging blijft omdat het zo'n vluchtige stof is die gemakkelijk in het milieu verdwijnt. Voor fosfor ligt het anders omdat dat lang in de grond blijft. "We zien ook overbemesting door onwetendheid. Dat zie je op grote schaal gebeuren in China en India. In ieder geval moeten de overheden ook een sturende rol spelen".

De bevindingen stellen soms verregaande veranderingen voor in voedingspatronen over de hele wereld. Zo zouden Europa en Noord-Amerika sterk moeten inbinden op hun vleesconsumptie, Oost-Azië op vis en Afrika op zetmeelrijke groenten. De wetenschappers noemen het in hun rapport zelf de Great Food Transformation, de "Grote Voedseltransformatie".

"Voedsel zal een bepalend thema zijn in de 21e eeuw. Hoe het wordt geproduceerd, hoe het wordt geconsumeerd, hoeveel verloren gaat of verspild wordt, heeft een enorme impact op zowel onze gezondheid als die van onze aarde", luidt het in een eindrapport. Tegen 2050 de naar schatting 10 miljard mensen op een gezonde manier voeden en tegelijk de grenzen van de planeet bewaken, is mogelijk. Niet alleen mogelijk, maar ook noodzakelijk.

De wetenschappers plaatsen wel een belangrijke kanttekening: ze schrijven geen exact dieet voor, noch is het de bedoeling dat iedereen over de hele wereld hetzelfde moet eten. "Lokale interpretatie en aanpassing van het planetair gezonde voedingspatroon is noodzakelijk en zou de cultuur, geografie en demografie van de bevolking en individuën moeten reflecteren."

De wetenschappers hebben hun bevindingen nu gepubliceerd en The Lancet en stellen ze vanaf vandaag ook voor op conferenties in 35 verschillende steden, te beginnen in Oslo, Noorwegen.

Maar hier eindigt het niet. Er worden innovatieve modellen ontwikkeld om de verdere impact van gezonde en duurzame voedingspatronen on onze gezondheid en op de planeet te bestuderen. In een latere fase trekken de wetenschappers ook met concrete aanbevelingen voor beleid en actie naar regeringen, internationale organisaties en bedrijven.

"Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems" is gepubliceerd in The Lancet.