Direct naar artikelinhoud
Sterrenkunde

Ringen van Saturnus ontstonden pas in tijd van dinosauriërs

Saturnus met zijn iconische ringen.Beeld Nasa

De iconische ringen van de planeet Saturnus zijn veel jonger dan de planeet zelf. Ze ontstonden tussen de tien en honderd miljoen jaar geleden. Dat blijkt uit de laatste tocht die ruimtesonde Cassini door de ringen maakte.

Zo ongeveer toen T. Rex hier op aarde rondstampte, gebeurde rond de planeet Saturnus iets bijzonders. Wat precies is onbekend, maar zeker is dat de planeet daarna ineens omgeven werd door de iconische ringen die je vandaag de dag door een eenvoudige telescoop al aan de hemel kunt zien.

Dat blijkt uit gegevens van de laatste tocht die NASA’s ruimtesonde Cassini door de ringen maakte. Na die missie stortte de sonde gepland neer op de planeet. “Uit de meetgegevens van die reis langs en door de ringen, konden we de massa bepalen”, zegt Luciano Iess, die samen met collega’s de meetgegevens analyseerde en de conclusies publiceerde in het vakblad Science.

Die massa was het ontbrekende puzzelstukje dat de onderzoekers nodig hadden om de leeftijd te kunnen bepalen. Hun conclusie? De ringen zijn tien tot honderd miljoen jaar oud, véél jonger dan de planeet zelf, die zo’n 4,5 miljard jaar geleden ontstond.

“Heel interessant, slim onderzoek”, zegt astronoom Matthew Kenworthy van de Universiteit Leiden. De leeftijd van de ringen van Saturnus is al jarenlang onderwerp van discussie, waarbij één kamp vermoedt dat de ringen tegelijk met de planeet ontstonden, terwijl anderen denken dat ze veel jonger zijn. “Dit artikel verstevigt de bewijslast van dat laatste scenario enorm”, zegt Kenworthy.

De ringen van Saturnus. Close-up gemaakt door NASA-sonde Cassini.Beeld NASA

Heldere ringen

Astronomen vermoedden al langer dat de ringen jong zijn omdat ze vrij helder ogen. De ringen bestaan voor het grootste deel uit kleine klontjes glimmend waterijs, maar verzamelen in de loop der tijd ook ruimtestof. “Dat kleurt de ringen uiteindelijk vanzelf donkerder”, zegt Kenworthy. Dat ze nog helder zijn, is dus een teken dat ze nog niet zo lang stof verzamelen.

De leeftijd zegt overigens niets over de manier waarop de ringen ontstonden. “Mijn favoriete theorie is een botsing tussen een kleine maan en een grote komeet”, zegt Iess. “Maar het kan ook dat inslagen van kometen de buitenste ijzige lagen van de maan Titan hebben afgeslagen. We weten het gewoon nog niet.”

Als de conclusie van Iess en collega’s klopt, is dit een bijzondere tijd, zegt Kenworthy. “We hebben geluk dat we leven nu Saturnus ringen heeft.” Doordat materiaal uit de ringen naar Saturnus valt, zijn deze namelijk langzaam aan het verdwijnen.

Saturnus is overigens niet de enige plek in het zonnestelsel met ringen. “Neptunus en Uranus hebben ook dunne ringen”, zegt Kenworthy. Die bestaan hoofdzakelijk uit steen en stof. “Waarschijnlijk zijn ze ontstaan toen manen op elkaar botsten.”

Saturnus met zijn iconische ringen. De planeet zelf is in deze foto doorzichtig gemaakt, zodat de ringen extra goed zichtbaar zijn.Beeld NASA

Aarde

Zelfs de aarde had in het verleden heel eventjes ringen, denken veel astronomen. Dat gebeurde toen in het verleden een kleine planeet op de aarde botste, waarbij veel materiaal de ruimte in geslingerd werd. Dat materiaal heeft een tijdje in een ring om de aarde gedraaid. “Maar uiteindelijk klonterde het samen tot de maan”, zegt Kenworthy.

Ook elders in de kosmos moeten ringsystemen voorkomen. Zelf ontdekte Kenworthy samen met collega’s in 2012 een beloftevolle kandidaat: exoplaneet j1407b. “Als we gelijk hebben, heeft die planeet ringen die tweehonderd keer groter zijn dan de ringen van Saturnus”, zegt Kenworthy. “Uiteindelijk zullen die verdwijnen en veranderen in manen.”

Saturnus met zijn iconische ringen.Beeld NASA