Is deze schrijfster de nieuwe stem van haar generatie?

Zowel een grote schare jonge fans aan het bingereaden krijgen én doorstoten tot de hoogste literaire echelons: het is niet veel auteurs gegeven. De Ierse Sally Rooney speelde het in minder dan twee jaar klaar: haar debuut Conversation with Friends werd bewierookt door zowel Sarah Jessica Parker als onze eigen Frances Lefebure, maar evengoed door het volledige recensentenkorps van Groot-Brittannië. 

Met opvolger Normal People kwam ze er op hetzelfde voetstuk als Lena Dunham of Greta Garwig terecht én haalde ze tegelijk de longlist van de Man Booker Prize. BBC maakt intussen zelfs een serie van het boek. “Ook bij ons voel je de hype al hangen”, vertelt Hanne Staes, inkoper van Engelstalige literatuur bij boekhandel De Groene Waterman. “Nu al komen mensen vragen of we de vertaling hebben. Zodra die uitkomt, zal het pas echt ontploffen.”

Opvallend genoeg zijn het vooral twintigers die Instagram gretig bedelven met posts over hoe de boeken hun leven veranderden. Sommigen katapulteren Rooneys tweets zelfs bijna tot manifest. Daar speelt ook de uitgeverij op in: het label ‘Salinger van de Snapchat-generatie’ komt uit hun eigen marketingstal. Best ironisch, als je bedenkt dat Rooney zelf liever Marx leest dan selfies maakt, en op school vaker in de debatclub zat dan op de dansvloer. “Toch zijn Rooneys boeken erg behapbaar, zélfs voor wie een heel andere soort mediaconsumptie gewend is”, verklaart Vanessa Joosen (Universiteit Antwerpen), specialist in Engelstalige jongerenliteratuur. “Ze zijn doorspekt met tijdsprongen en spanningsboogjes die je aan het lezen houden. De meeste info halen we uit de spitsvondige dialogen, zonder uitgesponnen beschrijvingen. Voorts gebruikt ze geen aanhalingstekens, en zelfs op geladen momenten blijft ze sec. Soms lijkt het meer een reportage dan een roman.”

Zelfs tieners met een laag concentratiepeil doorworstelen Rooney dus zonder al te veel moeite, temeer omdat e-mails, chats en sociale media nonchalant ingebed zitten in het boek. Maar dat het merendeel er achteraf zo door aangegrepen is, blijft opvallend. Een bijster origineel plot heeft Rooney immers niet voorhanden: beide boeken volgen voornamelijk de paringsdans tussen twee protagonisten, binnen de muren en de groepsdruk van een universiteitscampus. Zullen ze samen eindigen, wat denken ze over elkaar, hoe vordert hun relatie – samengevat lijkt het wel pure chicklit. Maar bij Rooneys personages is dat slechts het begin van een koortsachtige verkenningstocht in hun eigen zielskrochten. “Allemaal zijn ze erg zelfbewust en analyseren ze voortdurend hun eigen gevoelens en reacties”, herkent hoogleraar Elke D’Hoker (KU Leuven), expert in Ierse literatuur. “Ze zijn onzeker over wat anderen denken, zelfs al komen ze enthousiast en slim over. Die focus op emoties is iets heel herkenbaar voor deze zeitgeist en maakt de laatste jaren ook in literatuur een comeback.”

Millennialclichés

Ondanks haar flitsende bijnamen gaan Rooneys boeken dus niet zomaar over sociale media of avocadotoast. Snapchat komt gek genoeg niet één keer aan bod. Integendeel: net zoals Rooney zelf hebben haar personages het liever over de oorlog in Syrië, kapitalisme, racisme of #MeToo. Het zijn hipsters die luisteren naar White Lies en Animal Collective, discussiëren over Yeats bij een fles wodka en grapjes maken over Martin Luther King na de seks. Ook allerlei politieke perikelen schemeren door in het romantische verhaal. Te subtiel om minder activistische lezers voor de borst te stoten, maar wél indringend genoeg om ook de jury van de Man Book Prize te verleiden. Joosen: “Wat ik best grappig vind, is dat de hoofdpersonages in Normal People net grote fan zijn van complexe literatuur. Rooney sleurt bepaalde millennialclichés bewust bij de haren, en toch legt ze exact de vinger op de bekommernissen van jongeren vandaag.”

Nummer één van die bekommernissen: de economische crisis, die in Ierland al in 2006 een abrupt einde maakte aan jaren van voorspoed. De gevolgen daarvan sluimeren voortdurend door de pagina’s: de personages zijn veelal angstig en doelloos, of hebben het lef niet om hun dromen na te streven. “Net dat maakt hen zo confronterend. Uit sociologisch onderzoek blijkt dat de periode van onbeslistheid tussen adolescentie en volwassenheid alsmaar wordt uitgerekt”, weet Joosen. “Zelfs hoogopgeleide jongeren zijn bang dat ze na hun studies geen job zullen vinden of een huis kunnen kopen, en de gesettelde volwassene is een schrikbeeld. Daar worstelen Rooneys personages heel erg mee. Ze tonen dat het niet simpel is om vandaag jong te zijn.”

Ierse golf

Rooneys succes is dus grotendeels wel verklaarbaar, zelfs al is ze daarin eigenlijk geen alleenstaand geval. Joosen ziet veel gelijkenis met Book Prize-winnaar Anna Burns, en ook de vergelijking met Lisa McInerney en Eimear McBride wordt geregeld gemaakt. Allemaal Ierse schrijfsters van feministische, activistische boeken die recent internationaal veel bijval genoten. En allemaal voeren ze complexe personages op die worstelen met de sociale norm. “Toen de Ierse economie crashte in 2006, was er een explosie van vrouwelijke auteurs die radicaal ingingen tegen het patriarchale Ierland”, weet D’Hoker. “Ook Rooney surft mee op die Ierse golf. Zo stelt ze machtsverhoudingen centraal: in klasse of opleiding, maar ook in relaties en in bed. Maar dat is dus wel wat universeler dan haar boeken alleen.”

Ook de Vlaamse auteur Saskia De Coster heeft het intussen wat moeilijk met de alomtegenwoordigheid van Sally Rooney. “Er is een zogezegde behoefte aan een nieuwe én vrouwelijke stem van een generatie, en dat lijkt helemaal op Sally Rooney geprojecteerd. Daar word ik een beetje recalcitrant van. Ik heb haar boeken gekocht, maar ga toch wachten tot de hype is overgewaaid.” Zelfs Rooney zelf gruwelt lichtjes van al die labels. “Ik had nooit de intentie om voor iemand anders dan mezelf te spreken, want dat vind ik al moeilijk genoeg”, vertelde ze in The Independent. “Ik weet niet eens of ik hierna nog een boek schrijf. Misschien ben ik wel een van die mensen die twee boeken schrijft in haar twintiger jaren, en daarna helemaal nooit meer.”