Farma Files. Hoe de overheid zich laat pluimen door farmabedrijven

Oude geneesmiddelen die verkocht worden als gloednieuwe aan een prijs die tientallen keren hoger ligt dan strikt noodzakelijk. Het gebeurt vaker dan we vermoeden. HLN nam zeven, terugbetaalde geneesmiddelen onder de loep die enkele jaren geleden als nieuwe producten werden geïntroduceerd, terwijl het in werkelijkheid ging om kopieën van een bestaande - soms decennia oude - geneesmiddelen. Apothekers zouden die medicijnen zeer eenvoudig zelf kunnen bereiden. We vergeleken vervolgens de prijs die farmabedrijven ons aanrekenen met de kost om het door een apotheker te laten maken. Het verschil is indrukwekkend. Onze sociale zekerheid betaalde ongeveer 120 miljoen euro aan de farmabedrijven terwijl apothekers diezelfde geneesmiddelen voor grofweg 10 miljoen euro hadden kunnen maken. Een besparing van 110 miljoen euro. En dat voor slechts 7 geneesmiddelen.

De farmasector reageert sceptisch op onze cijfers. Pfizer, één van de betrokken bedrijven, stelt dat haar geneesmiddelen qua kwaliteit niet op dezelfde lijn gezet mogen worden met die van apothekers. “Wij hebben voor ons geneedsmiddel (Revatio, red.) bovendien ook geïnvesteerd in een volledig nieuw klinisch onderzoeksprogramma, dat moet je meerekenen in de waarde”, zegt woordvoerster Elisabeth Schraepen. “Bovendien hebben we na het aflopen van het patent in 2012 al een prijsverlaging doorgevoerd, nu is ons medicijn quasi even goedkoop als het generische middel.” Pfizer heeft zich zelf ook aan een berekening gewaagd. De firma geeft toe dat een apotheker haar middel goedkoper zou kunnen maken, maar ze betwist dat het verschil zo groot is als HLN aangeeft. Waar wij vaststellen dat Revatio vier keer duurder verkocht wordt dan het zelf bereide geneesmiddel, zegt Pfizer dat haar product slechts driekwart duurder zou zijn.

Bij de CM en bij Apothekersbond APB schrikken ze nochtans niet van de gigantische prijsverschillen die we blootleggen. “Ik vermoed dat het zelfs nog een sterke onderschatting is”, zegt Lieven Zwaenepoel van APB. “Er zijn nog andere voorbeelden van zeldzame ziekten die behandeld zouden kunnen worden met magistrale bereidingen en die tien tot honderd keer goedkoper zijn.”

Hoe dat kan? De strategie is vrij eenvoudig. Farmabedrijven bedenken nieuwe toepassingen voor oude producten en verkopen die vervolgens als gloednieuwe. Aan een fors duurdere prijs, dat spreekt. Het is een algemeen gekende praktijk in de medische sector en iets waar apotheker Marc Dooms zich al jaren aan stoort. “Er zijn geneesmiddelen die ik veertig jaar geleden als jonge apotheker bereidde aan een normale prijs, maar die vandaag door bedrijven veel duurder verkocht worden. Ze vinden een nieuwe toepassing, kleven een nieuw etiket op het geneesmiddel en zeggen dan: ‘Voila, dat kost nu zoveel keer meer.’” Vaak gaat het om medicijnen die voor één ziekte gebruikt worden, maar waarvan dokters ontdekken dat ze ook voor andere (zeldzame) aandoeningen perfect werken. Ze gebruiken die geneesmiddelen dan meestal jarenlang ‘off label’. Dat wil zeggen: niet voor wat ze bestemd zijn. Farmabedrijven volgen de resultaten op en als blijkt dat ze prima werken, dan registreren ze het ‘nieuwe’ middel onder een andere naam. Meestal moeten enkel de porties herberekend worden. Vervolgens dient het farmabedrijf een aanvraag voor terugbetaling in voor dat ‘nieuwe’ geneesmiddel. En van zodra dat in orde is, moeten alle artsen het ‘nieuwe’ middel gebruiken voor de ziekte die ze voordien al jaren succesvol behandelden met het oude, goedkope middel. De sociale zekerheid draait op voor het verschil.

Het komt in de buurt van oplichting en het is een praktijk die Marc Dooms al jaren hekelt binnen zijn sector. Hij zegt dat de forse prijsverhogingen die farmabedrijven aanrekenen zelden te verantwoorden zijn. “Het probleem is dat die firma’s quasi nooit dure, bijkomende onderzoeken doen, omdat we voor die geneesmiddelen al lang weten hoe patiënten erop reageren. De onderzoeken zijn jaren geleden al gevoerd, vaak met gemeenschapsgeld. Het is eigenlijk een zeer makkelijke manier om winst te maken. Dat weet iedereen in de sector.”

Wij namen de proef op de som en selecteerden samen met Dooms zeven geneesmiddelen. Sommigen werden jarenlang door apothekers bereid - in het jargon noemt men dat magistrale geneesmiddelen - vooraleer ze gecommercialiseerd werden. Anderen zijn kopieën van medicijnen die al jaren bestonden onder een andere naam. Het gaat om geneesmiddelen die vooral ingezet worden bij zeldzame aandoeningen. Alle zeven producten worden echter terugbetaald en wegen dus op het budget van onze gezondheidszorg. Vooral Afinitor (een kankermedicijn), Cayston (een medicijn voor muco-patiënten) en Revatio (een medicijn tegen hoge bloeddruk in de longen) hebben ons de voorbije jaren tientallen miljoenen euro aan belastinggeld gekost. Terwijl ze, zo blijkt, voor een fractie van dat bedrag zouden kunnen gemaakt worden door apothekers. De grondstoffen voor de drie geneesmiddelen zijn immers al jaren oud en kunnen vrij aangekocht worden. In China, India, Brazilië en Japan worden veel van die stoffen per kilogram of zelfs per ton verkocht aan prijzen die slechts een klein deel uitmaken van de uiteindelijke verkoopprijs aan de patiënt. Bovendien: zo’n grondstof moet in veel gevallen niet meer bewerkt worden. Het enige wat het farmabedrijf nog moet doen is ze verdelen in capsules, of ze oplossen in kleine flesjes met water. Net daarom is het ook voor apothekers zo eenvoudig om de geneesmiddelen te bereiden. “Je leert dat aan de universiteit”, zegt Dooms. “Alle apothekers in ons land hebben vijf jaar gestudeerd, onder meer om dit soort bereidingen te kunnen maken. Het is de essentie van ons beroep. Stadsapothekers hebben bovendien de apparatuur om medicijnen in alle mogelijke vormen af te leveren. Zalfjes, capsules, oplossingen... Ze kunnen alles zelf maken. Behalve de steriele bereidingen, daarvoor moet je naar een ziekenhuisapotheek. Als de grondstof echter wordt verdeeld via een groothandel, dan kan iedere stads- of ziekenhuisapotheek zo’n geneesmiddel maken. En als het RIZIV die grondstof dan ook nog eens terugbetaalt, dan is er voor de patiënt geen enkel verschil in prijs. Maar voor de ziekteverzekering is het verschil er uiteraard wel.”

Dat blijkt ook uit een berekening die we maakten op basis van gegevens van de Christelijke Mutualiteit (CM), de Algemene Pharmaceutische Bond (APB) en de gespecialiseerde website Pharmacompass.com. Voor het kankermedicijn Afinitor betaalden we als maatschappij de voorbije jaren in totaal 83 miljoen euro, terwijl het volgens ons door apothekers bereid had kunnen worden voor 2,6 miljoen euro. Dat is 32 keer minder. Revatio kostte de gezondheidszorg 20 miljoen euro, maar had ook voor 5 miljoen gemaakt kunnen worden. En voor Cayston betaalden we tien keer te veel. Het farmabedrijf factureerde 10 miljoen euro. Apothekers hadden dat voor 1 miljoen kunnen doen. Uiteraard zijn al onze voorbeelden theoretische berekeningen, maar experts verzekeren ons dat ze in lijn liggen met de realiteit. De vraag is: waarom blijven we betalen voor geneesmiddelen die goedkoper bereid zouden kunnen worden door een apotheker? Het antwoord ligt, zoals wel vaker, in de Wetstraat.

Het is voor invoerders van grondstoffen vandaag weinig interessant om een stof op de markt te brengen voor een zeer kleine doelgroep. Zeker als diezelfde invoerder van een farmabedrijf het honderdvoudige van zijn prijs kan krijgen als hij exclusief aan hen levert. “Er is momenteel weinig incentive voor de leveranciers om voor bepaalde grondstoffen een vergunning aan te vragen”, zegt Caroline Lebbe, geneesmiddelenexpert bij de CM. “Daar kan de overheid iets aan doen.” Ze wordt daarin gevolgd door het APB. “Vaak is er geen vergunde grondstof beschikbaar omdat de voorwaarden voor vergunning te strikt toegepast worden in ons land. Zo zijn ondernemingen niet in staat om die grondstoffen op een rendabele manier op de Belgische markt te brengen.” Dat probleem wordt erkend door ondernemer Marc Coucke. Hij is bestuurder bij Fagron, een grote invoerder van grondstoffen. “Het hele proces rond terugbetaling en registratie duurt soms te lang. Zeker in speciale gevallen zouden we over een spoedprocedure moeten beschikken.” Zwaenepoel erkent wel dat Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) al stappen gezet heeft. “Er is binnen het RIZIV bijvoorbeeld al een budget van ongeveer 380.000 euro vrijgemaakt voor deze problematiek.” De Block zelf benadrukt dat ze beseft dat magistrale bereidingen van geneesmiddelen voor zeldzame ziekten “een belangrijkere rol” zouden moeten kunnen spelen in de gezondheidszorg. Al merkt ze ook op dat er geen problemen mogen komen met bevoorrading. “Stel dat we een geneesmiddel enkel nog laten maken door apothekers en er ontstaat een tijdelijk probleem met de grondstof, dan hebben we geen alternatieve producten en komen patiënten in de kou te staan. Dat kan niet de bedoeling zijn.” Toch is iedereen die wij spraken er uiteindelijk van overtuigd dat een toename van het aantal magistraal bereide geneesmiddelen een positieve invloed zou hebben op het budget van de gezondheidszorg. Apotheker Marc Dooms vat het zuchtend samen. “Het is allemaal zó simpel. Zorg dat de grondstoffen beschikbaar worden en zet ze op de lijst voor terugbetaling. Dan kan iedere apotheker aan de slag en hebben we sommige geneesmiddelen opnieuw aan een eerlijke prijs.”

Deze 7 geneesmiddelen kosten 10 miljoen euro, maar wij betaalden er 120 miljoen voor

GENEESMIDDEL - WAT WIJ ERVOOR BETAALDEN - WAT HET ZOU KOSTEN ALS EEN APOTHEKER HET MAAKT (HET VERSCHIL)

1. AFINITOR - 83 miljoen euro - 2,6 miljoen euro (= 32 x minder)
2. REVATIO - 20 miljoen euro - 5 miljoen euro (= 4 x minder)
3. LITAK - 308.000 euro - 43.000 euro (= 7 x minder)
4. CAYSTON - 10 miljoen euro - 1 miljoen euro (= 10 x minder)
5. CYSTADANE - 1,2 miljoen euro - 650.000 euro (= 2 x minder)
6. TEPADINA 350.000 euro - 63.000 euro (= 5 x minder)
7. GLIOLAN 3,9 miljoen euro - 30.000 euro (= 130 x minder)

TOTAAL = 118.758.000 euro versus 9.386.000 euro