Hoe zit het nu met die humanitaire visa? Vijf vragen en antwoorden, één week na "Pano"

De hele heisa begon met het vermoeden dat er gefraudeerd is met humanitaire visa. Een gemeenteraadslid in Mechelen, Melikan Kucam (N-VA), zou humanitaire visa verkocht hebben aan Oosterse christenen uit Syrië. Ons duidingsmagazine "Pano" kon met verschillende getuigen spreken van de Assyrische gemeenschap in Mechelen die Kucam aanwijzen als de spilfiguur in een visazwendel. Hij zou tussen de 2.500 en 10.000 euro gevraagd hebben pér humanitair visum, terwijl voor zo'n visum normaal alleen administratiekosten worden betaald. 

Dinsdag werd de man opgepakt en donderdag hield de onderzoeksrechter hem aan op verdenking van mensensmokkel, passieve omkoping, afpersing en criminele organisatie. Straks moet hij voor de raadkamer verschijnen die over zijn verdere aanhouding beslist.

De regering en Theo Francken willen zich burgerlijke partij stellen in het onderzoek. Daardoor kunnen ze inzage vragen in het gerechtelijk dossier. Intussen ontkent Kucam in alle talen dat hij zelf geld heeft ontvangen voor de visa.

Er zijn geen aanwijzingen dat het kabinet van voormalig staatssecretaris Francken betrokken was bij de handel in humanitaire visa. Maar dat Francken al getipt werd over de handel vóór de reportage, weten we intussen wel. 

In een eerste reactie vorige week dinsdag klonk het dat hij "recent" geruchten opving over de betalingen. Een paar dagen later verduidelijkte Francken dan dat hij in oktober al op de hoogte was, maar de verhalen toen "ongeloofwaardig" vond. In december zou hij dan vernomen hebben dat er een klacht bij de politie was ingediend, waarop hij ook zijn kabinet aansprak. De onduidelijkheid die daarover heerste, heeft volgens Francken zo zijn reden: “Ik heb geen kabinet meer. Die computers zijn teruggegeven. Logistiek was dat allemaal niet evident. Ik moest ook even graven in mijn geheugen”, zei hij zondag.

De advocaat van Kucam vertelt een heel ander verhaal. Kucam zou al in juli 2018 het kabinet hebben ingelicht over de mogelijke betalingen voor humanitaire visa. “Volgens mijn medewerkers die ik gecontacteerd heb, is dat niet correct”, reageert Francken.  

Donderdag kwam CDH-Kamerlid Georges Dallemagne met een brief op de proppen: in oktober zou de lobbygroep voor Europese Assyriërs (de ESU) een mail over de smokkel naar verschillende Europarlementsleden hebben gestuurd. Voorlopig lijkt niemand die mail te hebben ontvangen.

Bekijk hieronder de tijdlijn van de verschillende communicaties van Francken en lees verder onder de video:

Had Francken de politie moeten inlichten als hij op de hoogte was van de mogelijke zwendel? Naar eigen zeggen spoorde Francken de klokkenluider aan om naar de politie te stappen en kan hij niet ingaan op alle geruchten die tot hem komen. Toen er eenmaal sprake was van een klacht, was het "niet meer nodig" om naar de politie te stappen. Had hij Kucam moeten aanspreken? "Ik wilde dat onderzoek niet doorkruisen, en slapende honden wakker maken”, zegt Francken daarover.

Mechels burgemeester Bart Somers (Open VLD) hoorde dezelfde geruchten en stapte wel naar de politie. Francken reageert dan dat Somers hem als coalitiepartner toen ook had kunnen inlichten. 

Lees verder onder de tweet: 

Verschillende partijen vragen nu hoorzittingen in de commissie Binnenlandse Zaken, zodat die vragen kunnen worden beantwoord. Maar omdat Francken geen staatssecretaris meer is, is dat niet evident. Als parlementslid moet Francken geen verantwoording afleggen aan het parlement. Bij een staatssecretaris heeft het parlement wel een controlefunctie. 

Woensdag buigt de commissie Binnenlandse Zaken zich daarom eerst over de mogelijkheid om hoorzittingen te houden. Volgende week worden het migratiecentrum Myria en de Dienst Vreemdelingenzaken gehoord. Er volgt ook een actualiteitsdebat met Maggie De Block (Open VLD), de huidige ontslagnemende minister van Asiel en Migratie.

De hele discussie roept vragen op over de manier waarop humanitaire visa worden toegekend. Volgens veel partijen werd niet altijd nagegaan of de mensen die overkwamen ook recht hadden op een visum, en is Francken daarvoor "politiek verantwoordelijk". Om dat te begrijpen, moeten we eerst weten hoe humanitaire visa werden toegekend.

Lees verder onder de grafiek:

• Individuele aanvragen, bijvoorbeeld met het oog op gezinshereniging, in geval van een dringend medisch probleem of bij een begrafenis.
• Via hervestiging. Daarbij gebeurt de selectie door de Verenigde Naties, meestal in vluchtelingenkampen (bijvoorbeeld in Libanon of Turkije).
• Via reddingsoperaties. Daarbij kan de selectie gebeuren door ngo’s als Sant'Egidio, maar Francken werkte ook met tussenpersonen, zoals Melikan Kucam, een procedure die veel kritiek oogst. In het eerste geval worden er duidelijke criteria gebruikt, in het tweede geval is er geen duidelijkheid over hoe de selectie precies gebeurt. 

De staatssecretaris of minister van Asiel en Migratie beslist zelf of het visum wordt toegekend (het is dus een zogenoemde "discretionaire bevoegdheid"). Met het visum mag je drie maanden tot een jaar in ons land verblijven. Pas na aankomst in België kan een asielaanvraag volgen, al is dat niet verplicht. 

Hoe streng iemand wordt gecontroleerd, hangt af van de manier waarop het visum is verleend. Bij individuele aanvragen worden controles uitgevoerd afhankelijk van de reden van aanvraag. Bij hervestigingsprogramma’s via de VN en de reddingsoperaties via ngo's als Sant'Egidio wordt gecontroleerd op veiligheid én wordt er nagegaan of het om "kwetsbaren" gaat. Maar bij de operaties die via tussenpersonen verliepen, is er volgens Dienst Vreemdelingenzaken alleen een veiligheidscheck uitgevoerd. Een "VIP-behandeling"? 

Francken zegt zelf dat hij enkel "kwetsbare Syrische christenen" een humanitair visum heeft verleend via Kucam en zij dus geen "VIP-behandeling" kregen. Maar dat is nooit gecontroleerd, zegt Dienst Vreemdelingenzaken. "Er gebeurde een veiligheidsscreening door de veiligheidsdiensten en de politie, maar er gebeurde geen screening van het profiel", zegt Geert Devulder van Dienst Vreemdelingenzaken. Minister De Block valt DVZ bij: "Er is geen advies van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatslozen gevraagd of die mensen kwetsbaar waren", zegt ze in "De zevende dag". 

Francken blijft echter steevast verwijzen naar de "humanitaire corridors" vanuit Syrië waarbij christenen "uit de klauwen van IS zijn gered". Dat geldt zeker voor de reddingsoperaties via de ngo’s, maar niet noodzakelijk voor de operaties via een tussenpersoon, omdat er volgens Dienst Vreemdelingenzaken in dat specifieke geval helemaal geen controle op kwetsbaarheid is uitgevoerd.

Francken werpt ook op dat iedereen die met een humanitair visum naar België kwam via Kucam daarna asiel kreeg en dus per definitie "kwetsbaar" was. Dat kan hij volgens De Block onmogelijk weten. De laatsten van hen kwamen in oktober aan in België. De asielprocedure duurt enkele maanden en is dus meer dan waarschijnlijk niet voor iedereen afgerond. Bovendien is volgens Dienst Vreemdelingenzaken nooit gecontroleerd wie wel of geen asiel aanvroeg. 

Kucam was niet de enige die lijsten met namen voor humanitaire visa doorgaf aan het kabinet-Francken. Zelf spreekt Francken van zeven kanalen en zo'n 16 tussenpersonen, zegt hij vandaag in Het Laatste Nieuws. Daarbij onder meer drie N-VA'ers: Kucam (N-VA) en het Aalsters N-VA-lid Konstantin Al Chammas, spreekbuis van de christelijke gemeenschap in Aalst. Al Chammas werd daarvoor aangesproken door schepen Karim Van Overmeire (N-VA).

De kanalen bestaan onder meer uit de netwerken Sant'Egidio, de Kerk van Aalst, de Kerk van Scherpenheuvel, de groep Louvain-la-Neuve, Gave Veste vzw, Mechelen (met Melikan Kucam) en een groep Syrische geestelijken. Evengoed is er een groep die werkte helemaal zonder tussenpersonen. Het gaat om families die eigenhandig contact opnamen met het kabinet Francken.

Gisteren raakte ook bekend dat Bruno Delvaux (oud-rector van de UCL) als tussenpersoon diende. Er zijn geen signalen dat naast Kucam nog iemand geld vroeg om aanbevolen te worden voor een visum.