Waarom de Britse chaos waarschijnlijk nog groter wordt na een tweede referendum

Tweeënhalf jaar geleden koos 52 procent van de Britse kiezers (17,4 miljoen mensen) voor een Britse uitstap uit de Europese Unie. Critici verweten de kiezers onvoldoende op de hoogte te zijn waardoor ze blindelings in de brexitcampagne van anti-EU partijen trapten.

Het tij lijkt echter gekeerd. Intussen zou meer dan de helft van de Britse kiezers lid willen blijven van de Europese Unie. Maar voordat dat gebeurt, zal er een tweede referendum georganiseerd moeten worden.

De democratie viert hoogtij: een tweede referendum zou immers toch de meest democratische manier zijn om uit deze impasse te komen? Niet helemaal vinden talrijke politieke analisten. “Referenda zijn bijna nooit een goed idee”, aldus Michael Marsh, politiek wetenschapper aan het Trinity College in Dublin. “Referenda zijn ofwel gevaarlijk ofwel zinloos.”

Zo blijkt uit wetenschappelijke studies dat een referendum de democratie eerder ondermijnt dan dient. Kiezers nemen immers beslissingen met relatief weinig informatie, zoals gebeurde tijdens het eerste brexitreferendum. Daardoor zijn ze afhankelijk van de informatie die ze al dan niet van politici krijgen. Dat plaatst de macht in werkelijkheid in de handen van de politieke elites, en niet die van het volk. 

Bovendien werd er bij het eerste referendum een specifiek beleidsresultaat afgebakend. Maar geen enkele politieke partij gaf de kiezer ook maar enige informatie over de manier waarop ze dat resultaat wilde bekomen. Meer dan twee jaar later is dat nog steeds het grootste struikelblok, en wellicht zal er ook bij een tweede referendum geen duidelijk antwoord geformuleerd worden op de vraag hoe Groot-Brittannië de EU verlaat. 

(Lees verder onder de foto)

Een tweede reden waarom politieke analisten sceptisch zijn voor referenda: ze worden vaak ingezet als onderdeel van het politieke theater. “Een referendum wordt ingezet als men de steun van het volk wil”, aldus Nadia Urbinati van de Colombia University. “Maar meestal heeft de regering in werkelijkheid al beslist om iets te doen.”

En dat zo’n referendum averechts kan werken, werd duidelijk toen de voormalige Britse premier David Cameron in 2016 het eerste referendum organiseerde. Cameron deed dat niet omdat hij nieuwsgierig was naar de stem van het Britse volk,  wel dacht hij dat ze tegen de brexit zouden stemmen waarop hij de discussie van tafel zou kunnen vegen. Maar dat draaide even anders uit.

Het is trouwens niet vreemd dat oppositiepartij Labour nu aandringt op een tweede referendum. Kiezers stemmen immers voor of tegen een regering en niet voor of tegen de oppositie. Aangezien de huidige Britse premier Theresa May (Conservatieve partij) tijdens de lange onderhandelingsperiode aan populariteit moest inboeten, is de kans groot dat Labour daardoor enkele stemmen extra krijgt.

Stemt een kleine meerderheid ditmaal tegen de brexit, voelt de minderheid zich wellicht bedrogen door het politieke establishment, hetzelfde establishment dat hen in 2016 een vertrek uit de EU beloofde.

(Lees verder onder de foto)

Omgekeerd geldt trouwens hetzelfde: stemt een kleine meerderheid nogmaals voor de brexit, verliest de nipte minderheid misschien het geloof in de democratie. Peilingen voorspellen immers al een tijdje dat de kleine meerderheid van de Britten voor het lidmaatschap van de Europese Unie zou stemmen. 

Hoe dan ook zal bijna de helft van de Britse kiezers teleurgesteld zijn over het resultaat van een tweede referendum. En dat zou een groter probleem kunnen opleveren: het verlies van geloof in de politieke partijen. 

Waarover zouden de Britten trouwens stemmen? Stemmen ze voor een zachte of harde brexit? Dat zou alvast duidelijk maken op welke manier de meeste Britten de EU willen verlaten. Maar voorgaande opties klaren niet uit of de Britten à propos de Europese Unie willen verlaten. Stemmen ze dan voor de brexitdeal van Theresa May of voor het lidmaatschap van de Europese Unie? Dan zou het resultaat niet representatief zijn, want sommige Britten willen de EU op een andere manier verlaten.

Een exacte herhaling van de stemming in 2016 zou al helemaal uit den boze zijn. Hetzelfde resultaat zou de politieke impasse niet oplossen. Een andere uitkomst zou de Britten met nieuwe –misschien zelfs grotere- problemen confronteren.

Zelfs als politici instemmen met een nieuw referendum, kan een complexe beleidsvraag met tientallen mogelijke antwoorden herleiden naar een eenvoudige ja of nee, veel meer verwarring zaaien dan duidelijkheid scheppen.