Het creatieve lab van Karin Heremans: "Vroeger schreef ik gedichten, nu schrijf ik beleid"

Dit is "Het creatieve lab", een wekelijkse reeks over creativiteit. Het uitgeschreven interview vind je onder de podcast en de video-versie:

Bekijk hieronder het volledige interview. Je vindt het ook op VRT NU.

Karin Heremans, we overlopen een dag in uw creatieve lab. Wanneer begint die voor u?

Ik ben een ochtendmens. Ik word wakker tussen vijf uur en halfzes. Dat is gekomen na mijn vijftigste. Dat zijn ook mijn meest creatieve momenten. Ik sta dan op, ik begin mijn dag langzaam, tussen de wolken, ik woon op een appartement op de zesde verdieping. Die wolken, die inspireren wel altijd. Ik zie de zon opkomen. Ik lees dan, ofwel mails, ofwel iets anders, ik maak notities. Ontbijten vind ik heel belangrijk: vers fruitsap, een eitje. Tegen dat ik op school kom heb ik vaak al drie uren gewerkt. Ik ben dan heel rustig. Dit is een school met heel veel prikkels. Maar door de dag op die manier te beginnen geeft dat een goeie gronding om de hectiek van de school aan te kunnen.

Als u zo vroeg wakker wordt, betekent dat dat u onrustig slaapt? Weegt uw job te zwaar voor u?

Nee, ik slaap heel diep. Binnen de vijf minuten lig ik in slaap. Dat ik zo vroeg wakker word, daar heb ik mij in het begin zorgen over gemaakt. Tot de dokters zeiden: “sta dan op”, en voila.

Sommige mensen hebben ‘s morgens een lange rit voor de boeg, en doen allerlei in de auto. Ook creatieve dingen. Doet u dat ook?

Ik rijd veel auto. Ik doe schoolbezoeken, geef vormingen in gans Vlaanderen. Gisteren bijvoorbeeld Ronse en Tienen. Ik denk veel na tijdens die ritten. Ik koppel verschillende beleidsniveaus aan elkaar. Ik ben schooldirecteur. Sinds de aanslagen in Parijs volg ik voor het gemeenschapsonderwijs ook het beleid rond preventie, radicalisering en polarisering. En ook voor het RAN, het Radicalisation Awareness Network Europe. Ik probeer die tijd in de auto nuttig te gebruiken door telefoons te doen en door na te denken. 

Lees verder onder het videofragment:

Hoe moet ik mij dat voorstellen? Zijn dat flitsen waar u probeert op voort te denken?

Ja. Ik ben heel associatief. Ik ga dan uiteindelijk wel aan mijn tafel zitten en ik schrijf dat wel uit, dat wel. Ik schrijf al heel  mijn leven. Dat is soms heel vermoeiend: in mijn hoofd zitten altijd zinnen. Schrijvers zullen dat begrijpen. Ik heb tijd tekort om alles op te schrijven wat in mijn hoofd zit. Vroeger schreef ik proza en gedichten, ik schrijf nu beleid. Dat maakt mij heel gelukkig, ik doe dat met heel veel passie. Schrijven is sowieso een eenzame job, je moet dat in afzondering doen. Dat heeft een beetje aanloop nodig. 

Wat bedoelt u met een aanloop?

Het sprokkelen van ideeën, wat er in je hoofd omgaat, nota’s nemen, een mindmap. Ik heb twee boeken geschreven (“Mijn kleine jihad”, 2017, en “Een tip van de sluier”, 2010, JH). Ik ga een keer per jaar voor een maand naar de heuvels van Siena in Toscane, en daar haal ik mijn inspiratie, in de natuur. Ook daar sta ik vroeg op. Ik heb dat wel nodig, die afzondering, om terug te kijken, om vooruit te kijken, om die gedachten neer te schrijven in een tekst. We hebben recent nog een visie uitgeschreven voor onze richting wetenschappen, waar we de link proberen te leggen met de werkgelegenheid in Antwerpen, zowel met de hogeschool, de universiteit, als de haven, waar we ook met onze economische richtingen al naar kijken. 

Een maand Siena per jaar, dat klinkt als vrolijke vakantie, maar het blijft werken.

Voor mij is schrijven niet werken. Ik vind dat heel belangrijk om je job met passie te doen. Alleen als ik tijd te kort heb, wordt het moeilijk. Maar ik vind het wel heel belangrijk om dat niet zo strikt te scheiden. Als ik die maand in Siena in de heuvels zit, dan ga ik daar zowel tentoonstellingen bezoeken, als een stuk cultuur opsnuiven van het verleden, lekker eten. Ik kook ook heel graag,  ook als ik ‘s avonds thuiskom na een lange werkdag. Dat ontspant mij. 

Een manier om uw hoofd leeg te maken?

Koken, wandelen ook, ik hou van de zee, van het water. Ik ben recent iets gestart met sporten. Ik zwem heel graag. Wat ik bijvoorbeeld ook in Siena doe, is elke dag één of twee kilometer zwemmen. Dat probeer ik hier ook te doen, of op een loopband lopen, of fietsen. 

Iets als mediteren, is dat aan Karin Heremans besteed?

Voor ik vertrek probeer ik tien minuten naar de wolken te kijken. Ik ga voor het raam staan, ik kijk naar de wolken, ik probeer rustig te ademen. Een soort beschermlaag voor mezelf maken, omdat hier heel veel prikkels zijn. Het is een vorm van mindfulness. Ik probeer dat elke dag te doen. Als ik het vergeet, denk ik dat ik de dag heel anders doorkom.

Lees verder onder het videofragment:

Als er rellen zijn in Brussel, dan heeft dat een weerslag hier in Antwerpen. Ik heb gelezen over een incident op uw school met waterballonnen. 

Dat was inderdaad in de periode van de rellen in Brussel (november 2017, JH), een periode van maatschappelijke verharding, radicalisering. De school, dat is hier een laboratorium. Spanningen in de maatschappij voelen wij hier meestal vroeger. Er was in de loop van het schooljaar een spanningsveld ontstaan tussen een groep anderstalige nieuwkomers die hier een taalbad krijgen en de andere leerlingen. Als bij toeval waren dat kansrijke jongeren, die anders in het leven staan dan onze tweede-derde-generatiejongeren. In het begin was dat leuk, twee groepen die waterbalonnen naar mekaar gooien. Ik had ze al eens geroepen, en gezegd dat dat wel eens zou kunnen escaleren. Mijn woorden waren nog niet koud, en één fout woord van de ene of de andere, en dat is een giga-schermutseling geworden, zoals ik er in mijn zeventienjarige carrière nooit één gezien heb. Het was heel moeilijk om de daders en de slachtoffers uit mekaar te halen. We waren allemaal in shock.

Wat doe je dan? Kun je nu 20 leerlingen uit school gaan zetten? Want we hebben hier zero-tolerantie. Toen zijn we gaan nadenken: zero-tolerantie is niet noodzakelijk een schoolverwijdering. Je kan daar op een andere creatieve manier mee omgaan. Dat is een techniek die ik geleerd heb van een Nederlander, Bart Brandsma, waar ik ondertussen zelf vorming over geef. Je verlegt je focus, je neemt een andere toon aan. Dat hebben we bij dat voorval heel expliciet gedaan, door met de ouders van die leerlingen te gaan praten.

Voor die eerste groep moesten we geen moeite doen, de ouders van die kansrijke kinderen stonden hier onmiddellijk. Die waren heel boos, met verwijten naar die andere bevolkingsgroep, met vooroordelen. Die zeiden: die mensen die zijn niet bezorgd over hun kinderen. Terwijl wij weten: elke ouder is bezorgd over zijn kind. Dan hebben we de tweede groep ouders uitgenodigd. Als bij toeval hadden die dezelfde behoefte, namelijk praten met die andere ouders. Ze waren ook bezorgd dat hun zoon van school gestuurd zou worden. We hebben creatief met die oudergroep nagedacht over een alternatief traject: we hebben de jongeren in een burgerschapstraject gestopt. Het gemeenschapsonderwijs kiest heel resoluut voor actief burgerschap in haar scholen, we zijn ook een van de tien pilootscholen. De leerlingen moesten tijdens de zomervakantie een werk maken en dat op het podium brengen op 1 september voor de ganse school. 

De twee pushers hebben we in een traject burgerschap gestopt voor een heel schooljaar, met steun van de ouders. Die zijn in het weekend bij een daklozenorganisatie in Antwerpen gaan werken. Ondertussen hebben we met die organisatie een hele goeie band opgebouwd. Zij vormen buddies ter ondersteuning van onze leerlingen. Verschillende van onze leerlingen doen nu vrijwilligerswerk in plaats van strafwerk. We proberen die leerlingen intrinsiek te motiveren. Dat is de boodschap die we hen meegeven: je bent altijd regisseur van je eigen leven. Je omgeving heeft een grote impact, maar je kan altijd zelf je keuzes maken. Je kan altijd evolueren, geen enkele keuze is vaststaand. 

Lees verder onder het videofragment: 

Heeft u een levensmotto?

Doe de dingen met passie. En doe iets met elke toevallige ontmoeting, want niets is toeval. Als je er niets mee doet, dan gebeurt er ook niets. Maar als je iets doet met toevallige ontmoetingen dan komt er iets moois uit. Ik vertel dat aan de leerlingen.  Dat is ook besmettelijk, want ondertussen doen ook mijn leerkrachten het. Dat is een soort inktvlek. Op het einde van het schooljaar is iedereen hier heel uitgeput. En we zeggen: volgend jaar gaan we het kalmer aan doen. Daar zit dan twee maanden vakantie tussen. En eind augustus borrelen al die leerkrachten opnieuw van ideeën. De kunst zit er ook in om die leerkrachten te vertrouwen, en die creativiteit te laten groeien. Dat bruist hier, dat borrelt hier. En dat heeft dan ook een weerslag op de leerlingen, die ook met ideeën komen. 

U heeft het al even aangehaald, u gaat niet te laat slapen. We gaan de dag sluiten: wat doet u als laatste voor u gaat slapen?

Dan ga ik in bad. Ik heb zo een heel mooi oud bad op pootjes, ik vind dat zalig. Met lavendelolie, of met rozemarijnolie, dat maakt mij heel rustig. Dan ga ik in bed, en dan lees ik, maar ik val vrij snel in een heel diepe slaap, om dan om vijf uur wakker te worden. 

Wat leest u?

Ik probeer romans te lezen die totaal niets met het werk te maken hebben. Om echt mijn geest te ontspannen. Ik ben nu “De ontdekking van de hemel” van Harry Mulisch aan het herlezen. Dat boek heeft heel sterk mijn leven bepaald: je hebt daar zowel de toevallige ontmoeting als de wetenschappelijke verklaring van het toeval. Maar dat zullen heel veel avonden worden want dat is een heel dik boek. 

Dit was aflevering drie van "Het creatieve lab", seizoen drie. Volgende week zijn we te gast bij Heleen Debruyne, cultuurjournaliste, auteur, en maker van een podcastreeks over vrouwen en seks, "Vuile lakens".