Anuna De Wever: "Ik voel me geen jongen, maar ook geen meisje. Wie dat niet aanstaat, kijkt maar de andere kant op”

16 juni 2001. In de materniteit van een Antwerps ziekenhuis zien twee zusjes met negen minuten verschil het levenslicht. Voor de jongste van de twee kiezen de ouders een naam die ze zelf verzonnen. Anuna. Een palindroom: Anuna andersom blijft Anuna. Uniek. Wereldwijd zijn er maar elf mensen met die naam. Hun andere dochter, de eerstgeborene, noemen ze Luka. Onder hun katoenen lakentjes zien de meisjes er identiek uit. Het zal altijd zo blijven: ze vormen een eeneiige tweeling.

Anuna is nog maar een peuter als haar moeder merkt dat ze 'anders' is. Ze wil een jongen zijn. Maar dat kan natuurlijk niet. In de gezinswoning in Berchem ontsteekt een 2-jarig meisje in woede. Anuna begrijpt het niet. Luka staat er wat bedeesd op te kijken. Waar hééft haar zus het over? Ze zijn toch meisjes?

"Achteraf begrijp ik het natuurlijk", zegt Anuna. "Ik kon nog niet lopen en ik zei al dat ik een jongen was. Voor mij was dat eenvoudig. Ik wás in mijn hoofd ook echt een jongen. Als ik speelde. Als ik kleren koos. Ik vind het stom dat kinderen al van jongs af in een hokje worden geduwd. Laat hen kind zijn."

Thuis blijft iedereen rustig onder die situatie. Nog vóór ze de tweeling kreeg, heeft moeder Katrien - een sociologe - aan de Universiteit Antwerpen een specialisatie gevolgd over 'gender'. Uit haar werkervaring, onder andere in Afrika, weet ze al heel veel jaren dat gender een complex thema is. En dat er fluïditeit is: de grens tussen mannen en vrouwen is niet altijd zo eenduidig als ze lijkt. "Je bent oké", zegt ze tegen de kleine Anuna. "Het maakt allemaal niet uit." In de jaren die volgen, blijft dat zo. Anuna voelt zich nog steeds een jongen en thuis wordt daar in alle openheid over gepraat. Moeder, vader, Luka en vijf jaar oudere zus Josefien: ze zijn het gewoon en maken er verder geen punt van.

Berchem is uiteindelijk maar een groot dorp en op de lagere school, als Anuna wat ouder is, raakt iedereen al snel op de hoogte van de situatie. De school gaat er prima mee om. Op één jongen na, die niet kan verdragen dat Anuna - voortreffelijk jeugdspeelster bij de meisjesploeg van Beerschot - beter voetbalt dan hij, zijn er eigenlijk geen problemen. Zes leerjaren verstrijken zonder dat iemand Anuna voor de keuze zet. Wil ze nu eigenlijk een jongen zijn? Of een meisje? In haar veilige leefomgeving in Berchem doet het er niet toe. Als Anuna naar het middelbaar vertrekt, is dat met een karrenvracht aan zelfvertrouwen. En een stoere jongensbroek.

"In het eerste middelbaar is het al heel gauw misgegaan. Er kwamen pesterijen. Ik voelde druk. 'Ik moet een beslissing nemen.' Dat is het moment waarop ik de knoop heb doorgehakt: dan word ik maar een meisje. Ik liet mijn haar groeien, probeerde me wat meisjesachtiger te kleden. Ik wilde erbij horen. Dat heb ik uiteindelijk drie jaar volgehouden. In het vierde middelbaar kon ik niet meer. Wat een onzin, die meisjestoestanden. Ik heb mijn haren afgeknipt en ben weer gewoon geworden zoals ik me voelde. 'Fuck you, met jullie genderstereotypen', zei ik."

"Die paar jaren dat ik zo gepest werd en moest vechten om erbij te horen, hadden me sterk gemaakt. Ik had zelfvertrouwen gekregen. Op sociale media was ik rolmodellen tegengekomen, zoals actrice Ruby Rose. Zo ontdekte ik dat genderfluïditeit niet alleen mij overkwam. Het bestónd. Er waren er nóg als mij. Mensen die niet in hokjes pasten. Ik begon me erin te verdiepen. Ik besefte: het is oké om in het leven goedkeuring te zoeken. Het hangt er allemaal maar net van af wiens goedkeuring je wil. Tegen de tijd dat ik 15 was, voelde ik me sterk genoeg om uit te spreken wat ik eigenlijk al die tijd had gevoeld. 'Als jullie mensen zo nodig willen opdelen in mannen en vrouwen: doe maar. Maar dat is dan niet langer mijn probleem. Want ik ben geen van de twee. Wie dat niet aanstaat, mag de andere kant uitkijken.'"

Thuis, in Berchem, zijn de ouders van Anuna intussen uiteengegaan. Zoals elk kind vindt ze dat niet fijn, maar ze lijdt er niet echt onder: haar beide ouders zijn ruimdenkend, ze maken van de scheiding het beste en ze bedenken een flexibel systeem waarbij Anuna en haar zus om de paar dagen wisselen van huis. Vader blijft in Berchem, moeder verhuist naar Mortsel, naar een gezellige woonwijk. Anuna gedijt goed in die situatie en droomt ervan advocaat te worden. Ze ontwikkelt een kritische geest en thuis, in Berchem en in Mortsel, wordt die nog aangescherpt. Op beide plekken die ze nu 'thuis' noemt, is het de gewoonte om 's avonds bij een kop thee al eens goed te debatteren. Over migratie. Gender. Racisme. Onderwijs. Klimaat. Stadsontwikkeling. Verkavelingswoede. Geen enkel onderwerp is taboe, zolang er maar met respect naar elkaar geluisterd wordt en het vizier openblijft.

Zowel haar moeder als haar vader vindt na een tijdje opnieuw de liefde. Anuna 'blendt' vlot in de situatie: ze pendelt samen met haar zus tussen de twee gezinnen en ervaart dat niet als een probleem. Mama Katrien ontpopt zich intussen als een warme gastvrouw voor mensen in moeilijkheden. Meer dan eens zet ze haar deur open, als ze via via hoort dat er iemand in de problemen zit. Zoals twee minderjarige Afrikaanse zussen, die door hun moeder in Antwerpen zijn achtergelaten. Het verruimt de leefwereld van Anuna. Was ze al vertrouwd met genderverschillen, dan leert ze nu ook van dichtbij andere geloofsovertuigingen en etniciteiten kennen.

"Ik ben fier op mama. Ook op papa. Ik vind het geweldig om deel uit te maken van een gezin dat zulke dingen doet. Veel gezinnen zouden dat niet doen. Ik vraag me af: stel dat ik in zo'n heel ander gezin was geboren en was opgegroeid, zou ik dan ook zijn wie ik ben? Ik denk van niet. Mijn ouders hebben me geleerd om kritisch na te denken. Over de wereld. Over wat er gebeurt. What's going on? What are we gonna do about it?

We voeren daar diepe conversaties over. Het is niet omdat de meerderheid van de wereld 'ja' zegt dat het ook 'ja' ís. Ik heb chance met ouders als de mijne."

Als Anuna 15 is, voelt ze zich beter in haar vel dan ooit. Ze weet waar ze voor staat en ze ontwikkelt steeds meer een eigen mening. Als een leerkracht op een dag een lesuur wijdt aan de vleesverwerkende industrie, is Anuna net als de hele klas gedegouteerd. Iedereen kondigt aan vegetarisch te worden. Er is er uiteindelijk maar één die het doet. Anuna. De ideologie trekt zich door in alles wat ze doet. Als vrienden naar de Primark gaan, bedankt ze daarvoor en wijst ze hen erop dat de kleren die ze daar kopen, gemaakt worden door kinderen. 'De Primark, dat doé je gewoon niet', zegt ze dan. Haar zus Luka is minder radicaal.

Langzaamaan onderscheidt Anuna zich meer en meer van de rest. Haar kennis van de wereld en haar manier van denken maken haar de meest kritische stem van de klas. Maar al die kennis, dat vermoeit ook weleens. Niet het minst haarzelf.

"Soms zou ik liever iemand zijn die het allemaal niet kan schelen. Onverschilligheid is gemakkelijker. Maar dat kan ik niet, zo ben ik niet. Ik kan niet de ene dag leren over de vleesindustrie en dat de volgende van mij afzetten. Ik snap niet hoe mensen dat kunnen. We krijgen uiteindelijk allemaal dezelfde kennis. Via onderwijs. Via sociale media. Maar veel mensen doen er niks mee. Dat maakt me kwaad. Mijn geweten laat dat, voor mezelf, niet toe. Als ik eenmaal de kennis heb, dan handel ik daar ook naar. Mensen zeggen weleens tegen me: 'Je bent extreem.' Dat is niet waar. Ik denk gewoon bovengemiddeld lang na. En ik ben consequent. Ik weiger deel uit te maken van de onwetendheid. Ik weet nu al dat dat de rest van mijn leven zo zal blijven. Ik hoop veel mensen te vinden die dat samen mij zullen doen."

Op haar 16de raakt Anuna steeds meer betrokken bij de klimaatzaak. Thuis, aan beide eettafels, wordt er uren over gepraat. In 2016 leidt dat tot een buitenkans: mama Katrien gaat in New York een conferentie over vrouwenrechten bijwonen en Anuna mag mee. Het is de eerste keer dat ze in contact komt met klimaatwetenschappers, die vertellen hoe vrouwen vaker slachtoffer worden van klimaatrampen dan mannen omdat ze dikwijls armer en kwetsbaarder zijn. Wat ze hoort, blaast haar van haar sokken. "Een kanjer van een eyeopener", zegt ze.

Na de reis weet ze dat ze iets moet ondernemen. In de zomer van 2018, wanneer het weken aan een stuk bloedheet is in het land, is het moment aangebroken. Ze laat zich inspireren door de Zweedse Greta Thunberg, stampt samen met boezemvriendin Kyra Gantois ‘Youth for Climate’ uit de grond en bereidt iets voor. Niet zomaar iets impulsiefs, maar een plan. Het plan wordt een betoging. De betoging een massamanifestatie.

Vandaag is Anuna De Wever een buitengewoon zelfbewuste tiener. Ze wil volgend jaar rechten gaan studeren en wil diplomaat worden. Ze ziet daar voor zichzelf veel werk liggen. Thema's als vrouwenbesnijdenis bijvoorbeeld, daarin is nog een lange weg af te leggen. Zowat alle politieke partijen, van links over centrum tot rechts, azen intussen op haar. Ze hebben de afgelopen weken allemaal hun tentakels al uitgestoken. Maar daar blijft Anuna ijzig kalm onder. Niemand zal haar strikken. Ze heeft geen enkele ambitie om in de politiek te gaan. Omdat ze niet gelooft in het politieke systeem. En dus wil ze er ook geen deel van uitmaken. Milieu is apolitiek en een zaak van iedereen.

Thuis draait intussen alles op volle toeren. Haar moeder beheert de agenda, want er gaat geen dag voorbij zonder klimaat- of andere afspraken. De klok rond worden er mails beantwoord, want vanuit hele de wereld willen journalisten weten wie Anuna De Wever is. Van The Washington Post tot The New York Times. Omdat haar telefoon niet meer stilstaat, wordt die op de drukste momenten overgeheveld naar haar pluszus Helena.

Als Anuna vandaag op een overheidsformulier moet aankruisen of ze M of V is - ze háát het wanneer haar dat gevraagd wordt - dan omcirkelt ze de V. Dat doet ze omdat ze een 100% vrouwenlichaam heeft. Ze heeft nooit hormonen genomen en is dat ook niet van plan. Maar dat is al te veel hokjesdenken, vindt ze. Want ze wil geen van beide zijn. Of allebei, zo je wil. En alles ertussen. Als ze over meisjes praat, noemt ze die 'grieten'. Jongens noemt ze 'dudes'. Met allebei kan ze het goed vinden. Maar verliefd wordt ze alleen op grieten. En dat vindt ze prima. Wie ze is: ze heeft er niet de minste schroom over. En dat is ook net haar punt.

“Ik heb een grote fuck you ontwikkeld naar de hele wereld en naar alle mensen die denken dat ze alles en iedereen moeten labelen. Wat boeit het? Waarom is het zo relevant of iemand een man of een vrouw is? Het zou zo niet mogen zijn. Waarom delen we toch de hele maatschappij op in hokjes? Terwijl het net zo'n breed spectrum is. Kinderen zien dat veel beter. Een kinderbrein respecteert alles. Maar dan worden ze ouder en zien ze dat er een systeem van hokjes bestaat. Ik ben niet zo'n fan van dat systeem."

"Je moet eens naar het Wijnegem Shopping Center gaan. Een vrouwentoilet. En een mannentoilet. Twee exact dezelfde ruimtes. En tóch moet er per se die opdeling zijn. Natuurlijk zijn er biologische verschillen tussen mannen en vrouwen, ik weet het wel. Maar waarom moeten een paar biologische verschillen tot gevolg hebben dat je zo anders in de wereld staat? Neem maar eens de tram. De mannen zitten daar met hun benen open. De vrouwen met hun benen netjes gekruist. Denk je werkelijk dat de natuur het ons zo aangeleerd heeft? Onzin! Het zijn gedragspatronen. Kopieergedrag is het. Het zit zo diep in ons geworteld dat we er ons geen vragen bij stellen. Hoe dwaas. Laat iedereen zich toch gedragen zoals die wil. Een vrouw die kiest voor naaldhakken en make-up? You go, girl! Een vrouw die een dude wil zijn en haar haar scheert: doén! Wat maakt het allemaal uit? Veel mensen denken daar niet eens over na. Ik begrijp dat ook wel: je gaat er pas over nadenken als je er op de één of andere manier mee geconfronteerd wordt, hetzij bij jezelf, hetzij in je omgeving. Ik word er nu mee geconfronteerd, dan heb ik ook de verantwoordelijkheid erover te praten, vind ik."

"Een tijdje geleden pleegde een vriend zelfmoord. Hij was transgender. Mensen noemden hem nog vaak een meisje. Hij kon dat niet meer aan en stapte uit het leven. Omdat hij niet in een hokje paste. Ik zie rond mij meer mensen die daarmee worstelen. Mensen zouden in die dingen veel chiller moeten zijn. Wil iemand geen M of geen V zijn? Prima! We worden allemaal gedwongen in een box te kruipen. Maar welke? We zijn beland in een samenleving die barst van de strenge gedragsregels. Dat baart me zorgen. Evengoed als het klimaat mij zorgen baart. Laat mensen gewoon weer mensen zijn. Ik zou dat graag hebben."

Donderdag zal Anuna opnieuw spijbelen. Dan trekt ze weer naar Brussel voor de vierde editie van de klimaatbetoging.

In de mensenzee zal ook Luka meelopen: zelfde genen, langer haar, meisje-meisje en apetrots op haar negen minuten jongere zus.