Vluchtelingen: De chantage door populisten - Bogdan Vanden Berghe

Het houdt niet op. Vandaag start de ontruiming van de "Jungle" in Calais. Eind vorige week werden tijdens de EU-top regels voor vluchtelingen nog eens verstrengd. Europa laat zich chanteren door populisten en die worden er enkel sterker van. Dictators ook.
opinie
Opinie
AFP or licensors

Bogdan Vanden Berghe is directeur van de NGO 11.11.11.

Je zag het nauwelijks in de media. Maar de top EU-top van eind vorige week over het Waals verzet tegen het handelsverdrag met Cananda, CETA, ging ook over vluchtelingen.

Wat de Europese top besliste? Niet meer of minder dan een opknapbeurt voor de vestingwerken van Fort Europa. Meer bewaking aan de buitengrenzen, een versnelling hoger in de gedwongen terugkeer naar Turkije en Afrika en de inzet van ontwikkelingshulp en handelsakkoorden om die terugnames af te dwingen. In plaats van maatregelen op basis van feiten en binnen internationaal recht te nemen, laat Europa zich opjagen door populistische politici.

Van de Hongaarse premier Orban over Robert Fico in Slovakije: allen slaan ze electorale munt uit een beleid dat vluchtelingen demoniseert of in het beste geval negeert. De concurrentie voor die electorale levensverzekering is bikkelhard.

Orban krijgt de hete adem van nog extremere alternatieven in de nek, terwijl in eigen land Vlaams Belang klaar staat voor wie het waagt enig mededogen tonen.

Dat pervers electoraal opbod, onder het mom te luisteren naar de wil van het volk, trapt een ‘race to the bottom’ op gang die maakt dat mensen op de vlucht steeds minder kunnen rekenen op datgene waar ze recht op hebben.

Ondergang

Begrijp me niet verkeerd. Er is reden tot ongerustheid bij een groot deel van de bevolking. Onze wereld werd de afgelopen jaren in razend tempo kleiner, maar niet noodzakelijk gezelliger.

Een belangrijk deel van de bevolking, ook bij ons, plukte nauwelijks tot geen vruchten van de immense verandering die globalisering heet. De wrevel, maar ook de schrik die ermee gepaard gaat, is bijna tastbaar.

Dat migranten en vluchtelingen, een van de meest zichtbare gevolgen van de globalisering, vervolgens ook de zichtbaarste zondebok worden, mag geen wonder heten. Die reactie wegzetten als kleingeestig of onbegrijpelijk vraagt niemand.

Maar de manier waarop nu ingespeeld wordt op het buikgevoel en vooral waarop de feiten aan de kant geschoven worden is intellectueel en maatschappelijk oneerlijk.

Het eerste slachtoffer van die oneerlijkheid is de redelijkheid. Of wat te denken van een staatssecretaris die de oprechte bekommernis van een organisatie als Vluchtelingenwerk Vlaanderen om het lot van mensen op de vlucht wegzet als een aanpak die leidt tot ‘ondergang’.

Dat soort intimidatie van een regeringslid is niet onschuldig. In plaats van te werken aan het maatschappelijk draagvlak voor vluchtelingen, wordt het frontaal aangevallen.

Hysterie

Mogelijk nog problematischer is dat het debat vandaag nogal hysterisch verloopt. Het ‘oude continent’ zou overspoeld worden als we ons menselijk opstellen. Onze verworven sociale rechten zouden eraan moeten geloven, onze normen en waarden onder onze ogen in puin vallen. Die hysterie maakt dat de feiten nogal overdreven worden of – erger - uit hun verband gerukt.

Zo heerst de hardnekkige mythe dat Angela Merkel verantwoordelijk is voor de huidige instroom van asielzoekers in Europa. Haar Wir Schaffen Das zou een onverantwoorde uitnodiging zijn voor mensen op de vlucht overal ter wereld. Vreemd, want het vermeende aanzuigeffect zien we niet in de statistieken.

Terwijl de uitspraak dateert van 31 augustus 2015, tekende zich al een piek in de Europese asielvragen af vanaf april 2015. Vier maanden eerder dus. Ironisch genoeg zien we vanaf oktober 2015 net een forse daling in het aantal asielaanvragen, een daling die zich ook in de volgende maanden doorzette ondanks ongewijzigd Duits beleid.

Wir Shaffen Das moet dus begrepen worden als een antwoord op en niet de oorzaak van de toename in de asielcijfers. Stellen dat één beleidsmaatregel, laat staan een statement verantwoordelijk is voor de enorme toename is onzin.

Meer geloofwaardig als verklaring is de uitzichtloosheid van de situatie in grote delen van het Midden-Oosten en Afrika, om Syrië niet bij naam te noemen.

Het valse beeld van de Turkije-deal

Even dominant is het idee dat de oplossing pas werd gevonden toen de EU een deal sloot met Turkije. Die deal zou verantwoordelijk zijn voor een spectaculaire daling van het asielzoekers in Europa.

Hij zou geen schoonheidsprijs winnen, maar hij werkt, zo luidde het devies in Europese kringen. Daarom ook liggen vandaag gelijkaardige deals op tafel met landen als Tunesië, Egypte en Libië. Maar ook dat idee staat – los van de juridische en morele bedenkingen - op drijfzand.

Terwijl de deal met Erdogan er kwam in maart 2016, nam het aantal asielzoekers uit Griekenland al een duik vanaf oktober van het jaar daarvoor. De daling zette zich ook verder na de deal. Zo toont onderzoek van de Vrije Universiteit van Amsterdam: de onderzoekers vonden geen causale relatie tussen de deal en het aantal aankomsten in Griekeland.

Dansen naar de pijpen

Eerder dan de angst te voeden dat mensen op de vlucht onze normen en waarden onder druk zetten, zouden we er goed aan doen ons te laten leiden door de normen en waarden die we hoog in het vaandel dragen.

Door mensenrechtenschendingen onder de mat te vegen, is het vooral de EU zelf die haar fundamentele waarden in duigen slaat.

Maar ze maakt zich ook kwetsbaar. Voor chantage door regimes waarvoor de mensenrechten weinig tot niets betekenen. Of wat te denken van het dreigement van het Soedanese regime: "Als onze inspanningen in de bestrijding van de migratiestromen niet beloond worden zullen we de woestijnroute opnieuw openen". Dezelfde verholen dreigementen tekenen zich af in andere landen.

Voor wie de ironie niet door heeft: terwijl steeds meer van onze leiders hier stoer uitpakken als het over vluchtelingen gaat, zullen ze op het terrein wellicht gedwongen worden om te dansen naar de pijpen van bedenkelijke regimes. Benieuwd hoe ze dat gaan herverpakken voor de kiezers.

Meest gelezen