Gezond eten op school? Soms zijn balletjes in tomatensaus makkelijker

In de meeste secundaire scholen (zeven op de tien) kunnen leerlingen ’s middags een broodje kopen. Gezond zijn die doorgaans niet. Meestal kunnen de scholieren wel bruin of grijs brood krijgen, maar daar moeten ze vaak zelf om vragen, weten ze bij het Vlaams Instituut Gezond Leven. Ook het aanbod aan beleg kan fors beter: de mayonaiserijke smos, kip-curry of martino is zowat overal te krijgen, gezondere varianten als hummus of groentespreads veel minder. Dat moet beter, zegt het Instituut. 

“Heel gezond kan je schoolmaaltijden sowieso niet noemen”, zegt Loes Neven van het Instituut. In 2015 hebben ze het nog onderzocht. “Gematigd gezond”, zo was de conclusie. Zo schotelt bijna de helft van de middelbare scholen de leerlingen twee of drie keer per week vet vlees voor, frieten en kroketten halen te vaak het menu en de groenteporties zijn veelal te klein. Scholen mogen ook gerust wat vaker vers fruit aanbieden in plaats van zoete melkdesserten. 

Frietjes

De kinderen van basisschool Sleutelhof in Rumst eten warm in het bejaardentehuis aan de overkant van de straat. “Een gezonde maaltijd”, vindt secretaresse Magda Wenselaers, die helpt met opscheppen. “Altijd verse soep en een keer per week vis. Ja, ik verschiet er van hoe goed de kinderen vis eten, maar het valt me wel op dat ze vaak veel vlees willen. Dat moet ik echt in de gaten houden.” Op dinsdag, als er frieten op de menu staan, eten opvallend meer kinderen warm. Daar stelt Wenselaers zich toch ook vragen bij. 

“Soms zijn het de scholen zelf die minder gezonde maaltijden willen”, vertelt Wendy De Munter, diëtiste bij Scolarest, een cateraar voor scholen, internaten en crèches. “Wij houden bijvoorbeeld rekening met de aanbevolen portie vlees. Vlees is het duurste component van een maaltijd en als we die portie beperken of vervangen, is er meer budget voor groenten of andere verse producten.”

Steeds meer scholen gaan daar mee akkoord, onder impuls van het oudercomité bijvoorbeeld. “Maar sommige scholen hebben liever dat de kinderen goed eten dan dat ze iets voorgeschoteld krijgen dat ze misschien niet lekker vinden.” Anders gesteld: voor het schoolpersoneel zijn balletjes in tomatensaus wellicht een betere garantie op een vlotte middagpauze dan een salade met tofu. 

Het Vlaams Instituut Gezond Leven heeft recentelijk ook voor warme maaltijden nieuwe richtlijnen uitgestuurd. “Maar het is niet onze bedoeling om scholen hiervoor af te straffen”, wil Loes Neven duidelijk stellen. “Zonder draagvlak bij kinderen en ouders heeft het geen zin om gezonde maaltijden voor te schotelen.” Als een school niet goed uitlegt waarom ze kiest om veggie-donderdag in te voeren, dan riskeert ze dat kinderen afhaken. Idem voor de kok die zonder kennis van zaken de kip vervangt door een taaie groenteburger. “Dan heb je niets gewonnen.” 

Hoe moet het dan wel? Scholen moeten vooral niet te snel willen gaan, zegt Neven. Maar voorzie naast salami ook gegrilde groentjes voor de broodjes, presenteer de pompoenspread mooi en zet die prominent vooraan. Maak gezonde maaltijden goedkoper dan de vette hap. “Scholen moeten ook praten over het groeiende belang van gezonde voeding en de impact van vleesconsumptie op het klimaat”, raadt Neven aan. 

Budgetvriendelijk? 

De Munter: “Er is echt te weinig aandacht voor lekkere alternatieven. Wij proberen onze koks te behoeden voor het verhaal van de veggieworst als vleesvervanger en ze aan te sporen om ook peulvruchten of tofu te gebruiken. Die omwenteling zit er toch aan te komen. Kijk maar naar de klimaatspijbelaars.” Er zijn volgens haar genoeg varianten die gesmaakt worden: aardappels gebakken in plantaardige olie in plaats van frieten, of chili sin carne. “Groentenpuree is een handige manier om kinderen veel groenten te laten eten en vaak eten ze graag rauwkost in de zomer.”

In het College Hagelstein in Sint-Katelijne-Waver kunnen leerlingen onbeperkt opscheppen uit de saladbar, met warme en koude groenten. En naast de merguez met rijst konden ze gisteren ook kiezen voor een maaltijdsalade met tomaat en mozzarella. “En dat werkt, zeker bij meisjes uit de hogere jaren”, merkt woordvoerster Ingeborg De Cooman. “Maar het is echt belangrijk dat we die groenten blijven aanbieden.” 

Hagelstein vraagt gemiddeld vier euro per maaltijd. “Niet veel, voor zo’n aanbod”, vindt De Cooman. Het klopt dus ook niet, zeggen de experts, dat goedkoop en gezond onmogelijk samengaan. “Je gaat me niet horen zeggen dat het geen uitdaging is”, zegt Neven over die beperkte budgetten. “En het vergt wat creativiteit. Maar het is wel haalbaar." 

De Munter: “Zijn die budgetten realistisch? Met minder vlees en meer lokale seizoensproducten wel. Er is vooral een mentaliteitsverandering nodig.” Ze verwijst naar Zweden, waar kinderen tussen zeven en zestien jaar al dertig jaar lang gratis gezonde warme maaltijden krijgen op school. “Bij die eerste kinderen zie je dat ze als volwassenen een lager BMI hebben en minder last van welvaartsziekten als diabetes of hart- en vaatproblemen. Zo’n systeem is een forse investering, maar de maatschappelijke winst op lange termijn is enorm.”