Moordlust bij hoogwater

La Gioconda heeft niets te maken met La Joconde, beter bekend als de Mona Lisa. De opera is gebaseerd op een drama van Victor Hugo, Angelo, tyran de Padoue, misschien wel het meest feministische toneelstuk van de vroege negentiende eeuw. Kort samengevat: de vrouwelijke passie triomfeert over de mannelijke machtswellust. 

Voor de opera van Amilcare Ponchielli transponeerde librettist Arrigo Boito (later bekend van Verdi’s Otello en Falstaff) het gegeven naar het Venetië van de zeventiende eeuw. Dat gaf gelegenheid tot meer feestelijkheid: het carnaval, het dogepaleis, de regatta, enzovoort. En tot een ballet, de ‘Dans van de Uren’, dat door Walt Disney’s Fantasia met flamingo’s en nijlpaarden in de populaire cultuur werd gelanceerd.

Angstaanjagend clownsmasker 

Voor de nieuwe productie in De Munt heeft regisseur Olivier Py grotendeels komaf gemaakt met die couleur locale (en ook met Disney). Enkel één uitvergroot, angstaanjagend clownsmasker is overgebleven, evenals het alomtegenwoordige hoogwater (acqua alta) en de middelen om het te overbruggen. Het hele stuk door staat het toneel onder water. Zangers en dansers waden, springen en vallen erin; telkens als er een decorstuk wordt opgetrokken, druppelt dat nog na; stoelen en tafels worden aangesleurd om de voeten droog te houden. Voor de rest is er vooral veel duisternis. Het decor geeft immers niet de toeristenstad Venetië weer maar de onderbuik ervan: een parkeergarage of de kelder van een paleis.

Voor Py bestaat de Venetiaanse glans niet meer. Die is teloorgegaan in de intriges van de macht, tegelijk met de hoop op een betere samenleving. La Gioconda (‘de goedgeluimde’) is bijgevolg een puur ironische titel: onze toekomst is het kwaad, we hebben al onze schepen verbrand. Dat laatste mag je trouwens letterlijk nemen, want als de minnaar Enzo op het einde van het tweede bedrijf zijn schip in brand steekt, geeft dat aanleiding tot spectaculair vuurwerk op het toneel.

Sopranenkiller

Die keuze van Py is eenzijdig pessimistisch. Nochtans is er ook in deze opera een keerzijde aan de medaille: de kracht van de vrouw. Zowel de zangeres La Gioconda als haar blinde moeder (‘La Cieca’) als de adellijke Laura zijn vrouwen die achter hun overtuiging en hun gevoelens staan en als het ware stralen boven het gekonkel van de mannen. Maar toegegeven: La Cieca wordt laf vermoord door de intrigant Barnaba en La Gioconda pleegt zelfmoord om niet door hem verkracht te worden. Voor Py betekent dat: zelfs de kracht van de vrouw kan de wereld niet redden – en, gezien het necrofiele einde dat hij aan de opera geeft, ook zichzelf niet.

De muzikale taal waarin dirigent Paolo Carignani dit zwarte verhaal vertelt, is al even monumentaal. Het orkest speelt tussen luid en heel luid. Het vergroot de mooiste en lelijkste gevoelens uit, soms tot op de rand van het draaglijke. Nochtans biedt Ponchielli’s partituur meer dan genoeg gelegenheid tot nuance. Ook de meeste zangers houden de tonus hoog. Dat is met name het geval voor tenor Stefano La Colla in de rol van Enzo: een krachtige stem die ongetwijfeld nog mooier zou zijn als hij ze niet constant tegen haar limieten aandrukte. Silvia Tro Santafé (Laura) toont hoe dat beter kan. De rol van La Gioconda is dan weer berucht als ‘sopranenkiller’. Béatrice Uria-Monzon brengt ze heel geloofwaardig maar haar wijde vibrato wijst al op een zekere moeite. Franco Vassallo incarneert met veel overtuiging de archetypische slechterik Barnaba.

En het urenballet? Oppervlakkig bekeken: mooie mannen en rijzige vrouwen zwieren en draaien door het water. Bij nader toezien: een seksueel machtsspel. En als je op zoek gaat naar de diepere zin: de tijd tikt, de wereld gaat haar ondergang tegemoet.

Tot 12 februari in De Munt, Brussel. (De helft van de voorstellingen met een andere bezetting voor vier hoofdrollen).