Noordpool verschuift zo snel dat model voortijdig aangepast moet worden

Er zijn twee verschillende polen, zo legde de Groot uit in het Radio 1-programma "De wereld vandaag", de geografische noordpool en de magnetische. De geografische pool is de plek die je op een kaart als de noordpool ziet, wetenschappelijk bekeken is het de plaats waar de draaiingsas van de aarde uit de aarde komt. De magnetische noordpool is dan weer de plaats waar je kompas naar wijst, de plaats op aarde waar een magneetnaald op een horizontale as loodrecht naar beneden wijst.

Omdat onze kompassen er op afgestemd zijn, is de magnetische noordpool zo belangrijk. Die pool ligt echter niet vast, maar hij beweegt over de aarde. En daarom is er een model, het "World Magnetic Model", dat beschrijft hoe de geografische en de magnetische noordpool zich tot elkaar verhouden, waar de geografische noordpool ligt ten opzichte van de magnetische. 

Dat is bijvoorbeeld belangrijk voor de navigatie van een vliegtuig, en vooral dan op routes die dicht bij de noordpool komen, vluchten naar Noord-Amerika bijvoorbeeld, zo zei de Groot. Een vliegtuig bepaalt zijn positie met een GPS, een GPS weet je precies te vertellen waar je bent, maar hij kan je niet vertellen welke kant je op dat ogenblik uitgaat, in welke richting je gaat. 

Daarvoor gebruikt men nog steeds een digitaal kompas, een elektronisch kompas, en dat wijst uiteraard naar het magnetische noorden en niet naar het geografische. Maar om te weten in welke richting je gaat, wil je net het geografische noorden hebben, en om te bepalen waar dat ligt aan de hand van de magnetische noordpool, daarvoor dient het World Magnetic Model.

Dat model wordt om de vijf jaar bijgewerkt, "omdat we denken dat we de beweging die in het magneetveld van de aarde zit, wel zo'n vijf jaar vooruit kunnen voorspellen", zei de Groot, maar dat bleek nu toch niet meer op te gaan.

De locatie van de geomagnetische noordpool is immers heel snel aan het verschuiven, veel sneller dan we gewend zijn, en daardoor klopten de voorspellingen van de positie van de magnetische noordpool niet meer.

Sinds het midden van de jaren 90 is de noordpool sneller beginnen te verschuiven, en nu gaat het met 55 kilometer per jaar, terwijl we gewend waren aan snelheden van 5 tot 10 kilometer per jaar. Vandaar dat de voorspelling die bij de vorige aanpassing van het World Magnetic Model, in 2015, gemaakt is, achterhaald is geraakt. En dus heeft men nu een tussentijdse aanpassing doorgevoerd, want normaal was de volgende aanpassing voor 2020 gepland. Die tussentijdse aanpassing moest normaal afgerond zijn op 15 januari, maar door de shutdown in de VS is die dan verschoven naar vandaag, 30 januari.   

De magnetische noordpool lag de afgelopen tientallen jaren in het noorden van Canada en ten noorden ervan, maar nu steekt die heel snel de Noordelijke IJszee over naar Siberië. Van ons uit gezien bevond hij zich dus ten westen van de geografische noordpool en is hij nu op weg naar een positie ten oosten ervan.

De oorzaak daarvan heeft te maken met de oorsprong van het magnetisch veld van de aarde, dat ontstaat in de vloeibare buitenkern van de aarde, zo zei de Groot. De binnenste helft van de aarde noemen we de kern, en die bestaat uit een vaste binnenkern, een bal van ijzer, en een buitenkern van vloeibaar ijzer en nikkel. Doordat de aarde draait, ontstaat er turbulentie in de vloeibare buitenkern, een soort van draaikolk, en dat is wat het magnetisch veld aandrijft. 

Omdat het magnetisch veld dus voortkomt uit die vloeistof, is het dynamisch en verandert de magnetische pool constant van plaats. 

Waarom dat nu zo veel sneller gaat dan voordien, daar heeft men geen verklaring voor. Er zijn wel ideeën over, zo zei de Groot, zo denkt men bijvoorbeeld dat er in de vloeibare buitenkern een stroomversnelling op gang is gekomen, iets wat men ook kan zien in informatie uit de seismologie, waar men aardbevingen opvolgt. Wat wel zeker is, is dat er geen verband is met de opwarming van de aarde. Het magnetisch veld komt echt voort uit het binnenste van de aarde, en een gemiddelde opwarming van een graad of twee aan het oppervlak heeft daar absoluut geen invloed op. 

De versnelling is ook geen reden tot ongerustheid volgens de Groot. Het magnetisch veld van de aarde neemt ook af in sterkte de afgelopen paar honderd jaar, maar ook daar moeten we niet ongerust over zijn. Het veld is immers nog relatief sterk in het licht van de geologische geschiedenis. 

Als het veld nog veel zwakker wordt, verwacht men dat er steeds meer storing zal optreden in mobiele signalen, gsm's dus, draadloze internetnetwerken en de communicatie met satellieten. Maar zo ver is het nog niet, en dus hoeven we ons geen zorgen te maken over de noordpool die zich sneller voortbeweegt, en evenmin over het magnetisch veld dat zwakker wordt. En nu het World Magnetic Model is aangepast, zou ook de navigatie weer een tijd zonder problemen moeten verlopen.