Elke pendelaar kent de aankondiging wel: “De IC-trein naar Oostende komt aan op spoor acht. Deze trein rijdt vandaag uitzonderlijk met zeven in plaats van met tien rijtuigen”. Ze klinkt geregeld door de intercom van Belgische stations. Het gevolg: een overvolle trein waarop niet elke passagier kan zitten, vooral tijdens de spits.

De reden voor zo’n inkorting is bijna altijd gebrek aan beschikbare rijtuigen. In 2018 kon de NMBS op een gemiddelde dag 16,6 procent van haar rollend materieel – goed voor bij benadering 660 van alle 4.000 locomotieven en rijtuigen – niet laten uitrijden omdat ze ‘immobiel’ in een werkplaats stonden. Het gaat om materieel dat defect is, een periodieke onderhoudsbeurt krijgt of binnen blijft voor aanpassingen.

Na een lange periode van geleidelijke afname steeg de ‘immobiliteitsgraad’ vorig jaar van 15,7 naar 16,6 procent. Volgens NMBS is de trendbreuk het gevolg van de “uitzonderlijke hitte tijdens de zomer” - wat tot meer pannes leidde - en van “kinderziektes” volgend op de installatie van het nieuwe en “uiterst gevoelige” ETCS-veiligheidssysteem.

Toch ziet de NMBS geen reden om de doelstelling van 2021 los te laten. Dan mag nog hoogstens een op de acht treinen onbeschikbaar zijn – wat 20.000 bijkomende zitplaatsen moet opleveren. Om op schema te zitten, moest het spoorbedrijf vorig jaar 15,2 procent halen, maar daar is het dus niet in geslaagd.

“Drama voor dienstverlening”

“De tendens ging de goede kant op, maar dit is een klein alarmsignaal”, zegt Kamerlid Jef Van den Bergh (CD&V). “Dit is veel geld dat slapend in de werkplaatsen staat. We hebben dat op het spoor nodig, zeker nu het aantal reizigers toeneemt. Treinen die in de spits ingekort worden, betekenen een drama voor de dienstverlening.”

De NMBS vervoerde vorig jaar 243,9 miljoen binnenlandse reizigers, goed voor een record en een stijging met 3,7 procent in vergelijking met 2017. Die stijging is deels een gevolg van de uitbreiding van het treinaanbod met vijf procent, goed voor gemiddeld tweehonderd extra treinen per dag.

Het maakt de nood om zo veel mogelijk van het aangekochte materieel te kunnen inzetten, des te groter. Maar dat materieel is voor een groot deel verouderd en daardoor extra kwetsbaar voor defecten. De gemiddelde leeftijd is 23 jaar en een op de tien voertuigen is zelfs ouder dan 40 jaar. In totaal de helft van alle locomotieven en rijtuigen rijdt al meer dan dertig jaar op de sporen. Zij lopen twee tot drie keer meer kans op defecten.

Nog voor de zomer verwacht de NMBS de levering van nieuwe M7-rijtuigen. Dat leidt tot verjonging, maar niet meteen tot netto extra plaatsen. Met hun komst verdwijnen immers oudere modellen van de sporen.