Die sombere gedachten komen uit uw darmen

Is er een link tussen onze darmflora en mentale gezondheid? Die vraag houdt microbiologen al jaren bezig. Ook het team van professor Jeroen Raes, verbonden aan het Vlaams Instituut voor Biotechnologie en de KU Leuven, zoekt al een hele tijd uit hoe buik en brein met elkaar in verband kunnen worden gebracht.

In 2012 overtuigden onderzoekers duizenden Vlamingen om een stoelgangstaal in te leveren. De analyses daarvan leidden tot verschillende artikels in wetenschappelijke topbladen. Vandaag volgt er nog een: in Nature Microbiology staat hoe het team bepaalde bacteriën in de stalen terugvond die aan depressie kunnen worden gelinkt. Meer specifiek gaat het om ‘Coprococcus’ en ‘Dialister’. 

Op zo’n grote schaal

“Deze bacteriën ontbraken bij de mensen die in een vragenlijst aangaven ongelukkig te zijn en ook van hun huisarts de diagnose depressie kregen”, aldus Raes. Dezelfde resultaten werden inmiddels ook bevestigd in twee onafhankelijke groepen.

Raes heeft het over een bijzondere vaststelling. “Er waren eerder al gelijkaardige statements gedaan, maar die waren telkens gebaseerd op onderzoek met muizen. Het is de eerste keer dat we erin slagen om harde data hierover te verzamelen bij mensen.” Raes en collega-onderzoekers namen zelf in totaal 1.054 stalen onder de loep. “Wereldwijd is dit nog nooit op zo’n grote schaal gebeurd.” 

Dat stellen ook andere experts in het veld, zoals de Nederlandse professor Willem De Vos (Wageningen Universiteit). Hij heeft het over een ‘interessant’ en ‘belangrijk’ werk. “Maar het is goed om met beide benen op de grond te blijven.” De Vos merkt op dat er voor een deel aan zelfrapportage wordt gedaan wat de depressie betreft. “Het Vlaamse onderzoek toont trouwens ook een correlatie aan, geen causaal verband.”

“We kunnen op basis van dit onderzoek inderdaad niet zeggen of deze specifieke darmbacteriën een depressie veroorzaken”, geeft Raes toe. Het omgekeerde zou namelijk ook kunnen: dat het ontbreken van die specifieke darmbacteriën een gevolg is van de depressie die mensen doormaken. 

Depressiesnelweg?

“Op dit moment zijn er wel meer elementen die de eerste hypothese ondersteunen”, klinkt het in Leuven. De professor verwijst naar het feit dat bacteriën in de darmen ook voorlopers van neurotransmitters kunnen produceren. “Dat zijn chemische stofjes als dopamine en serotonine die ons gedrag en onze gevoelens mee aansturen.” Die communicatie zou volgens hem gebeuren via de nervus vagus, een zenuwbaan die vanuit de darmen rechtstreeks naar de hersenen loopt. Via die snelweg zouden storingen overgemaakt kunnen worden.

“Wat ook mogelijk is, is dat het ontbreken van bepaalde bacteriën in onze darmen voor meer ontstekingen zorgen”, zegt Raes. “Die zouden zich in ons lijf kunnen verspreiden en zo mee een depressie beïnvloeden. Verder onderzoek is nodig om daar zicht op te krijgen.”

Nieuwe generatie probiotica

We mogen volgens Raes nog niet juichen. Maar als straks bewezen wordt dat bepaalde darmbacteriën mee aan de basis liggen van een depressie, dan ligt de weg open naar nieuwe therapieën, meent hij. “Een logische volgende stap is dan: een nieuwe generatie aangepaste probiotica (goede bacteriën, red.) ontwikkelen waarmee we die tekorten in onze darmen kunnen wegwerken en dus ook de kans op depressies verkleinen.” Ook bepaalde diëten of de transfusie van gezonde stoelgang naar ‘zieke’ darmen kunnen onderzocht worden. 

“Depressie zal uiteraard een aandoening met verschillende oorzaken blijven. Een geneesmiddel, dieet of transplantatie zal nooit een psycholoog of psychiater kunnen vervangen. Als er een nieuwe therapie komt, dan zal die aanvullend zijn. Net zoals dat vandaag met antidepressiva ook het geval is.”

Controversieel

Depressie is trouwens niet de enige aandoening die met de darmflora in verband wordt gebracht. In eerder werk toonden Raes en zijn team al aan hoe bepaalde gemeenschappen van darmbacteriën meer leken voor te komen bij mensen met de ziekte van Crohn.  Ook schreven collega’s al over darmflora en Parkinson, diabetes, Alzheimer. 

“Je kan gerust spreken over een explosie van wetenschappelijke artikelen de laatste vijf jaar”, geeft hij toe. Volgens hem heeft dat te maken met het feit dat dit soort onderzoek erg tot de verbeelding spreekt. “Maar er zijn nu gewoon ook veel meer technieken die dit mogelijk maken. Tien jaar geleden moesten we petrischaaltje per petrischaaltje bestuderen. Vandaag kunnen we makkelijker en sneller de darmflora van duizenden mensen analyseren.” Dat is goed, meent hij, want de link tussen darmbacteriën en mentale gezondheid blijft toch een ietwat controversieel onderwerp. “Veel resultaten hebben elkaar al tegengesproken.”

Raes en co. zetten hun onderzoek alvast verder komende lente. Dan zullen ze, vijf jaar na de start van het zogenaamde Vlaams Darmflora Project, weer nieuwe stoelgangstalen gaan verzamelen. “We willen in eerste instantie nagaan hoe diezelfde deelnemers het stellen. Hoe zijn hun darmflora en gezondheidstoestand inmiddels geëvolueerd? We hopen dat we opnieuw op hun medewerking kunnen rekenen.”