‘Mensvogel’ Nykänen (1963-2019), de gouden schansspringer die zich verloor in drank en geweld
De Finse schansspringer Matti Nykänen was de ‘mensvogel’. Hij kreeg die bijnaam nadat hij op de Olympische Winterspelen van 1988 in Calgary drie keer goud won op de 70 meter-schans, de 90 meter-schans en met de Finse ploeg. Hij groeide uit tot de populairste sportman van Finland. Maar Nykänen verloor zich al snel in een leven vol drank, geweld en stukgelopen huwelijken. In de nacht van zondag op maandag overleed hij op 55-jarige leeftijd.
“Alleen een engel Gods had verder kunnen vliegen”, zei trainer Matti Pulli na de drie gouden medailles van Nykänen in Calgary. De romantiek was in de beginjaren nooit ver weg als het ging om de zoon van een taxichauffeur, geboren op 17 juli 1963 in het Finse plaatsje Jyväskylä. School interesseerde hem matig; leren ging hem slecht af. Vanaf het moment dat hij als 9-jarige jongetje zijn eerste ski’s kreeg stond hij dag in, dag uit op de lokale oefenschans. Hij maakte zijn school niet af.
Nykänen was niet de snelste in de afdaling van de schans, maar met de ski’s strak parallel onder zijn stijve bovenlichaam vloog hij verder dan de rest. Hij wist zijn bescheiden lichaam - 1.72 meter en 59 kilo tijdens de Winterspelen van Calgary – zo breed te maken dat het als een soort zeil fungeerde. In zijn beste dagen was hij onverslaanbaar. Een ufo, zo werd hij genoemd. Een unbeatable flying object.
Hij was een van de laatste succesvolle schansspringers voordat de V-stijl werd geïntroduceerd, waarbij skiërs de ski’s met de punten uit elkaar houden in de lucht. Nykänen werd vijf keer wereldkampioen. In 1983 en 1988 won hij het prestigieuze Vierschansentoernooi. “Een man met zijn talent wordt maar eens in de 100 jaar geboren. Hij kende geen angst en kon zich enorm goed concentreren”, zei Matti Pulli, de man die hem ontdekte, in een reportage van het Algemeen Dagblad uit 1991. Het ging toen al slecht met Nykänen.
Eigen regels
In het verhaal komt ook een jeugdvriend aan het woord: “Op z’n zestiende reisde hij als skispringer de wereld af. Ging van hotel naar hotel. Het probleem met Matti is dat hij nooit een normaal leven heeft gekend. Hij begrijpt de regels van de wereld niet. Matti maakt zijn eigen regels.”
Nykänen wist zich geen raad met het leven na de schans. Hij stopte in 1991 en zocht een vlucht in de alcohol, zijn leven lang zijn grootste vijand. Een carrière als popzanger mislukte. Hij werkte vanwege financiële problemen eind jaren negentig nog een tijdje als entertainer in een nachtclub. In totaal trouwde hij zes keer.
Jekyll en Hyde
Biograaf Egon Theiner omschreef hem als Dr. Jekyll en Mr. Hyde. “Nuchter was hij een van de liefste en aardigste mensen die ik kende. Maar met drank op was hij gevaarlijk en agressief”, schreef Theiner. In 2004 belandde Nykänen voor het eerst in de gevangenis omdat hij na een ruzie om een spelletje een kennis met een mes te lijf ging. In 2010 moest hij nogmaals de cel in omdat hij zijn ex-vrouw was aangevlogen met een mes. Hij werd tot zestien maanden veroordeeld vanwege poging tot doodslag.
De laatste jaren trad Nykänen op als zanger in het schnabbelcircuit. Hij bleef tot zijn dood een graag geziene gast. Afgelopen vrijdag stond hij nog te zingen in een restaurant in Helsinki. Op de foto’s is een doorleefde vijftiger te zien met geblondeerde haren, een bierbuikje hangt in zijn rode Adidas-shirt over de witte riem. De kaarten waren lang van tevoren uitverkocht, zei de restauranteigenaar in de Finse krant Helsingin Sanomat. Tot teleurstelling van het publiek was hij al binnen een uur weg.
Het is nog onbekend waaraan Nykänen is overleden.