Paus Franciscus werkt aan religieuze tolerantie in Abu Dhabi

Waarom in hemelsnaam gaat de paus naar de Verenigde Arabische Emiraten (VAE)? Deze vraag hoorde ik verschillende keren alvorens naar Abu Dhabi af te reizen, ook uit de mond van wel geïnformeerde kerkmensen. Ja, de Golfstaat in het hart van de moslimwereld heeft veertig christelijke kerken geopend. Ja, een eminente telg uit de regerende familie in Abu Dhabi, sjeik Nahyan bin Moebarak al-Nahyan, werd na een kwarteeuw topminister op Onderwijs of Cultuur te zijn geweest, eind 2017 plots bevoegd voor Tolerantie. Ja, er werd voor het eerst naar een pausbezoek in de VAE gekeken toen het land een “Jaar van Tolerantie - 2019” lanceerde.

Natuurlijk weet de pauselijke diplomatie ook dat kroonprins Mohammed bin Zayed al-Nahyan – wellicht machtiger dan zijn oudere broer, de huidige emir en federaal VAE-president Khalifa bin Zayed al-Nahyan – her en der wordt genoemd als aanstoker van het conflict in Jemen. Natuurlijk is het jaarrapport 2018 van Human Rights Watch in Rome bekend. Dat is niet bepaald mals over het respect voor de mensenrechten in het land van de Nahyan-dynastie. Waarom liet paus Franciscus zich dan voor deze grootse public relations-operatie in Abu Dhabi op sleeptouw nemen?

Een eerste antwoord op de vraag gaf de paus vorige dinsdagmorgen zelf, tijdens de eerste pontificale mis ooit op het Arabische schiereiland. In de VAE zijn geen autochtone christenen, wel is 1 op 8 van de acht miljoen gastarbeiders er christen. Deze mensen staan elke dag ten dienste van het anderhalf miljoen lokale soennitische Arabieren. Zij wonen met een tiental boeddhistische, hindoeïstische of islamitische lotgenoten “in grote tolerantie” samen op een kamer in de woonkazerne buiten de stad van de taximaatschappij, bouwfirma of hotelketen die ze tewerkstelt.

Franciscus stelt de periferie steevast centraal, meer perifeer dan deze christenen vind je ze nauwelijks. Tijdens zijn homilie gaf de paus duidelijk aan hoezeer hij beseft dat hun leefomstandigheden hard zijn. Deze christelijke migranten zijn naar de Golfstaat getrokken omdat hun hongerloon aldaar nog altijd een veelvoud is van wat ze in hun thuisland kunnen verdienen. Natuurlijk loven zij unaniem de emiraten van waaruit ze “in veiligheid” kunnen instaan voor hun families in het thuisland. Paus Franciscus troostte ze in zijn homilie als een goede herder: “Ik weet dat jullie ze missen.”

Maar neemt een zeldzame Bengali, Libanees of Punjabi je in vertrouwen, dan hoor je een ander geluid. Er zijn inderdaad kerken, maar behalve de rijkere Westerse expats nemen weinigen de tijd om erheen te gaan. “Ik ken alleen wat Nigeriaanse christenen die op een kamer samenkomen om te bidden” – “De meeste christenen werken de klok rond, net als ik” – “De enige religie in dit land, is de religie van het geld.”

“Tevoren werkte ik in Qatar”, fluistert een man mij toe, die hoopt volgende zomer genoeg geld verdiend te hebben om in India te kunnen trouwen. “Daar deel je eveneens je kamer met tien andere mannen, maar reken er ook tientallen kakkerlakken bij. Hier zijn de voorzieningen iets beter, gaan de “locals” iets vriendelijker om met de “workers” en is er iets meer vrijheid. Vergis je echter niet, bij de minste misstap ben je ook hier je werk- en verblijfsvergunning kwijt.” Is het denkbaar dat de tolerantiepolitiek in de VAE een businessmodel is? Onder het motto: gelukkige slaven werken harder.

Ook dit alles weten ze ongetwijfeld in het Vaticaan. Maar paus Franciscus is een onvermoeibaar vredesapostel, die “eenheid in verscheidenheid” als een gave van de Heilige Geest bestempelt. Hij deelt dit inzicht met Ahmed al-Tayyib, als groot-imam van Al-Azhar in Caïro de belangrijkste autoriteit (dit is: theoloog en tegelijk rechtsgeleerde) in de soennitische islam, maar ook voorzitter van de Raad van Moslimoudsten die vorige week in Abu Dhabi samenkwam en inmiddels “partner in peace” van Franciscus.

Al-Tayyib bepleitte al vele keren de religieuze tolerantie. In 2012 had hij het in officiële verklaringen over opinie- en gewetensvrijheid. En vorige week riep hij de christenen in de moslimlanden in het Midden-Oosten op zichzelf niet langer als minderheid, maar als gewone burgers te beschouwen. Overall waar de deur op een kier staat, steekt Franciscus er zijn voet tussen. Niet toevallig gaat hij in maart ook naar Marokko, vanwaar onder impuls van koning Mohamed VI al soortgelijke geluiden weerklonken.

De deur staat her en der op een kier, maar ze staat nog lang niet open. Religieuze tolerantie betekent in moslimlanden bijvoorbeeld nog allerminst dat een christen met een moslima kan trouwen of dat ze hun kinderen samen christelijk kunnen opvoeden. Blijft godsdienstvrijheid geen dode letter zolang pakweg een moslima onmogelijk kan zeggen dat zij aan haar geloof twijfelt. Christenen worden getolereerd. In de tekst die de paus en de groot-imam vorige week ondertekenden, gaat het zelfs over “wederzijds respect vanuit de goddelijke genade die alle mensen tot broers en zussen maakt”.

Maar veranderen deze woorden veel aan de concrete leefsituaties van de mensen? Nauwelijks. Bovendien is er nog altijd grote twijfel over de geldstromen allerlei in het Midden-Oosten. Wie financiert fundamentalisten en terreurgroepen? Wie levert en wie koopt wapentuig? Wie heeft geopolitieke belangen bij oorlog? Kan iemand zelfs belang bij verklaringen het wapengekletter losgekoppeld zien van religieuze motieven om aldus van een eventueel conflict tussen Saudi-Arabië en Iran een puur politiek conflict maken?

Van de vele vragen dreigt een mens cynisch te worden. Maar paus Franciscus weigert toe te geven aan dit cynisme. Zijn politiek is wellicht moeilijk te snappen voor wie zijn geloof niet deelt of niet minstens kan vatten. Franciscus gelooft inderdaad rotsvast dat hij met een geloof zo groot als een mosterdzaadje bergen kan verzetten… Met dialoog baant hij een weg naar vrede, want voor de God van de vrede waarvoor hij bondgenoten zoekt, is niets onmogelijk.