Pinokkiotest: stijgt onze koopkracht minder snel dan de economische groei?

Om na te gaan of die uitspraak klopt, is de eerste vraag: hoe meet je onze koopkracht? De vakbonden kijken vaak naar de evolutie van de reële lonen. Die daalden de afgelopen jaren, maar dat wil niet zeggen dat onze koopkracht daalde. De reële lonen geven immers de (gemiddelde) evolutie weer van onze brutolonen, maar aangezien de regering er bijvoorbeeld met de taxshift voor zorgde dat we meer netto overhouden, zeggen de brutolonen weinig over onze eigenlijke koopkracht.

Het reëel beschikbaar inkomen is een betere graadmeter. Dat is wat overblijft van je inkomen (loon, uitkering, dividenden,...), na aftrek van belastingen en sociale bijdragen: het geld dat je dus effectief kan uitgeven, inclusief inflatie. Sinds de crisisjaren 2010 en 2011 is het reëel beschikbaar inkomen - onze koopkracht dus - jaar na jaar gestegen. In 2017 steeg het met 1,4%, vorig jaar met 1,2% en voor dit jaar wordt een groei van 2,1% verwacht. Noot: die stijging is eerder ondanks, dan dankzij inkomsten uit vermogen. De lage rente had de afgelopen jaren een negatieve invloed op het beschikbaar inkomen. 

Op basis van het reëel beschikbaar inkomen kan je wel geen uitspraken doen over de koopkracht van de hele bevolking. Het gaat hier om gemiddelden. Niet iedereen gaat er per se op vooruit als het beschikbaar inkomen stijgt: het neemt ook toe als er gewoon meer mensen aan het werk zijn.

Recent is er wel onderzoek gedaan naar de impact van het regeringsbeleid op de koopkracht van verschillende inkomensgroepen. Onderzoekers André Decoster, Toon Vanheukelom en Gerlinde Verbist (KU Leuven) stelden vast dat vooral wie werkt zijn koopkracht zag stijgen door het regeringsbeleid. De gegoede werkende middenklasse zag zijn nettoloon het sterkst stijgen, en die stijging compenseerde de hogere accijnzen op diesel of btw op elektriciteit. Wie leeft van een uitkering haalt veel minder voordeel uit de taxshift en voelt de compenserende belastingen op consumptie sterker in zijn portefeuille. 

De gemiddelde koopkracht stijgt dus, maar sinds 2014 blijft de groei van het reëel beschikbaar inkomen onder de economische groei. In 2017 bedroeg de economische groei 1,7% en nam het reëel beschikbaar inkomen toe met 1,4%. Vorig jaar groeide onze economie met 1,4% en het beschikbaar inkomen met 1,2%. Je zou dus kunnen zeggen dat onze koopkracht de laatste jaren iets trager groeide dan onze economie. Voor dit jaar ziet het er dan weer anders uit: volgens het Planbureau zal het beschikbaar inkomen toenemen met 2,1%, omdat de belastingen nauwelijks zullen stijgen door de taxshift. Tegelijk gaat het Planbureau uit van een economische groei van 1,3%.

“Dat er een discrepantie zit tussen het reële inkomens en de economische groei is absoluut niet uitzonderlijk”, legt Ive Marx (Universiteit Antwerpen) uit. “België is eigenlijk een land waar de inkomens goed de economische groei hebben gevolgd. In Duitsland is de reële koopkracht veel minder gestegen dan de economische groei. Amerika is daarin een extreem voorbeeld: de economie is enorm gegroeid, maar de inkomens van de gezinnen zijn nauwelijks gegroeid, behalve aan de top. Bij ons is er geen echte indicatie dat de ongelijkheid is toegenomen. Er vloeit nog een behoorlijk deel naar de werknemers, maar dat heeft ook te maken met het feit dat de vakbonden zo sterk staan en eisen stellen.” Marx vindt persoonlijk wel dat de bonden een legitiem punt hebben als ze meer marge vragen voor loonsverhogingen, maar daar verschillen economen onderling van mening.

Als we puur kijken naar de cijfers van de afgelopen jaren neemt de koopkracht gemiddeld inderdaad minder toe dan onze economische groei. Dat is weliswaar niet zo ongewoon: in veel andere landen is de discrepantie nog veel groter. Voor dit jaar voorziet het Planbureau echter een andere trend: ze voorspellen dat de (gemiddelde) koopkracht veel meer zal toenemen dan de economische groei.