Catalaanse separatisten veroordeeld: dit moet u weten over de grootste Spaanse strafzaak in jaren

In de herfst van 2017 bereikt de meest recente episode in de eeuwenoude Catalaanse strijd voor onafhankelijkheid een hoogtepunt: op 1 oktober organiseert de Catalaanse regering een referendum over onafhankelijkheid. 90 procent van de stemgerechtigde kiezers die die dag effectief gaan stemmen, kiest voor afscheiding van Spanje. Het referendum is wereldnieuws, door de uitslag, maar vooral door het harde politieoptreden die dag. Volgens de Catalaanse overheid raken meer dan 700 mensen gewond.

ARCHIEFVIDEO: Bekijk de reportage uit "Het Journaal" over het referendum (1/10/2017)

Bijna vier weken later, op 27 oktober, roept het Catalaanse parlement eenzijdig de Catalaanse republiek uit. Het antwoord van de Spaanse regering laat niet op zich wachten: op basis van artikel 155 van de grondwet neemt Madrid tijdelijk het bestuur van de autonome regio over. De Catalaanse regering wordt afgezet en samen met andere Catalaanse leiders aangeklaagd voor rebellie.

Verschillende regeringsleden vluchten naar het buitenland. De afgezette minister-president Carles Puigdemont - op dat moment hét gezicht van de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd - belandt samen met enkele van zijn ministers in België. Ministers die niet vluchten, belanden in een Spaanse cel.

Eind 2017 worden er nieuwe verkiezingen gehouden in Catalonië. De separatistische partijen halen opnieuw een nipte meerderheid. Een nieuwe regering vormen, blijkt echter een moeilijke opdracht. De separatisten proberen drie keer vergeefs een gevangen of aangeklaagde leider als minister-president aan te stellen. Uiteindelijk - in mei 2018, vijf maanden na de verkiezingen - krijgt Catalonië toch een voor Madrid aanvaardbare regering, onder leiding van Quim Torra. Catalonië krijgt het zelfbestuur weer in handen.

ARCHIEFVIDEO: Catalaanse parlement roept onafhankelijkheid uit (27/10/2017)

ARCHIEFVIDEO: Catalaanse ministers en parlementsleden zingen "Els Segadors", het volkslied van Catalonië (27/10/2017)

Er zijn eigenlijk vijf processen, in verschillende rechtbanken: 

Voor het Spaanse Hooggerechtshof in Madrid stonden twaalf Catalanen terecht: negen ex-ministers uit de Catalaanse regering van de toenmalige minister-president Carles Puigdemont, de voormalige voorzitter van het Catalaanse parlement en de voorzitters van twee Catalaanse verenigingen. Negen van de twaalf beklaagden zitten in voorhechtenis, drie anderen zijn vrij op borg.

Voor het Tribunal Superior de Justícia de Catalunya, de hoogste rechtbank in Catalonië, staan nog eens zes politici terecht: vijf voormalige leden van het bureau van het Catalaanse parlement, onder wie twee vicevoorzitters van het parlement, en de fractievoorzitter van de CUP-CC, een coalitie van linkse onafhankelijkheidspartijen. Alle zes zijn voorlopig vrij.

Ook de toenmalige chef van de Catalaanse politie, de Mossos d'Esquadra, en twee andere politiechefs moeten voor de rechter verschijnen, met name voor de Audienca Nacional, een Spaanse hoge rechtbank die terreurzaken behandelt.

Ten slotte zijn er nog twee processen tegen respectievelijk regeringsmedewerkers en leden van de Catalaanse kiescommissie.

Het proces voor het Hooggerechtshof in Madrid was het belangrijkste. De beklaagden stonden enkel terecht voor de organisatie van het referendum. Ze konden niet worden vervolgd voor de onafhankelijkheidsverklaring die op dat referendum volgde, omdat die nooit officieel is gepubliceerd in de notulen van het parlement.

Volgens het Openbaar Ministerie voerden de beklaagden een "gecombineerde en gesynchroniseerde actie" uit op drie domeinen: de Catalaanse regering, het Catalaanse parlement en de burgerlijke maatschappij; en waren de beklaagden "bereid om alle middelen in te schakelen, inclusief geweld (nvdr: vandaar de aanklacht rebellie, zie verder), om hun gewenste resultaat te bereiken": de onafhankelijkheid van Catalonië.

Honderden getuigen passeerden de revue. Alleen al de openbare aanklager wilde meer dan 250 getuigen oproepen, gaande van toplui van de Spaanse nationale politie en een zestigtal politieagenten die op de dag van het referendum gewond raakten tot een reeks Catalaanse politici en Europese waarnemers die die dag in Catalonië waren. De verdediging riep ook Mariano Rajoy op, hij was premier van Spanje ten tijde van het referendum.

Het hele proces werd uitgezonden op televisie en internet.

Het Openbaar Ministerie had voor alle beklaagden samen een straf van 177 jaar cel geëist.

De aanklachten luidden als volgt: rebellie, ongehoorzaamheid, opruiing en verduistering van overheidsgeld. Rebellie geldt als een van de zwaarste misdrijven in de Spaanse strafwet en veronderstelt het gebruik van geweld. Met verduistering van overheidsgeld werd verwezen naar het gebruik van overheidsgeld om het - door het Hooggerechtshof als onwettig verklaarde - referendum te kunnen organiseren.

Oriol Junqueras was de hoofdbeschuldigde. Hij was viceminister-president (en minister van Economie) in de Catalaanse regering onder Puigdemont en stond terecht wegens rebellie en verduistering van overheidsgeld. Het Openbaar Ministerie eiste de maximumstraf van 25 jaar cel en wilde hem ook 25 jaar uit het politieke ambt ontzetten. 

De voormalige Catalaanse parlementsvoorzitter Carme Forcadell riskeerde een celstraf van 17 jaar wegens rebellie en 17 jaar ontzetting uit het politieke ambt. Ook tegen de twee activisten Jordi Sànchez en Jordi Cuixart was 17 jaar cel geëist wegens rebellie en 17 jaar ontzetting uit het publieke ambt. Sànchez was ten tijde van het referendum voorzitter van de Catalaanse beweging Assemblea Nacional Catalana (ANC), die streeft naar de vorming van een onafhankelijke Catalaanse staat. Cuixart was voorzitter van de sociaal-culturele organisatie Òmnium Cultural. Cuixart stond terecht voor zijn rol in de pro-onafhankelijkheidsdemonstraties voorafgaand aan het referendum.

Tegen vijf ex-ministers was 16 jaar cel geëist en 16 jaar ontzetting uit het ambt, wegens rebellie en verduistering van overheidsgeld. Het gaat om Jordi Turull, Joaquim Forn, Raül Romeva, Dolores Bassa en Josep Rull.

De drie overige ex-ministers, Meritxell Borràs, Carles Mundó en Santi Vila, riskeerden 7 jaar cel, 16 jaar ontzetting uit het ambt en een boete van 30.000 euro. Zij werden niet beschuldigd van rebellie, maar enkel van ongehoorzaamheid en verduistering van overheidsgeld.

Niet onbelangrijk: onder Spaans recht is het mogelijk om meer dan één eisende partij te hebben. In dit proces waren er drie eisende partijen: naast het Openbaar Ministerie zijn dat de staat én de extreemrechtse partij Vox, die recent doorbrak bij regionale verkiezingen in Andalusië. 

De staat eiste in dit proces over het algemeen lichtere straffen dan het Openbaar Ministerie. Tegen Junqueras werd bijvoorbeeld "slechts" 12 jaar geëist. Dat verschil is te verklaren doordat de staat de politici niet beschuldigde van rebellie (volgens de staat was er geen sprake van geweld), maar enkel van opruiing, verduistering van overheidsgeld en ongehoorzaamheid. Daar staan minder zware straffen op.

Vox eiste dan weer beduidend hogere straffen dan het Openbaar Ministerie. De partij wilde verschillende ex-ministers voor 74 jaar de cel in zien gaan, tegen de twee activisten en de voormalige parlementsvoorzitter eiste ze 52 jaar cel. Hun advocaat, Javier Ortega Smith, is overigens een van de leiders van de partij. Vox wakkert anti-Catalaanse gevoelens aan en haar succes in het zuiden stoelde onder meer op de angst voor een Spanje zonder Catalonië. 

De verdediging vroeg de volledige vrijspraak. Veel elementen zijn niet of onvoldoende bewezen, argumenteerde ze. Ze weerlegde ook het gebruik van geweld. Bovendien zijn het onderzoek en het proces volgens haar politiek gestuurd. Hun argumentatie luidde dat de beklaagden vervolgd werden voor hun politieke ideeën en niet voor misdaden.

Aanvankelijk zouden nog zes andere politici voor het Hooggerechtshof in Madrid verschijnen, maar het hof verklaarde zich uiteindelijk onbevoegd. De zes politici, allen lid van het parlement tijdens het referendum, werden enkel beschuldigd van ongehoorzaamheid. Ze zouden ongrondwettelijke teksten ter stemming hebben voorgelegd in het parlement, met name die over het onafhankelijkheidsreferendum. Zij zullen terechtstaan voor de hoogste rechtbank in Catalonië. Er is geen celstraf tegen hen gevorderd. Vijf van hen riskeren 20 maanden uit het ambt ontzet te worden en een boete van 30.000 euro, één van hen 16 maanden ontzetting en een boete van 24.000 euro.

De voormalige chef van de Catalaanse politie, Josep LLuís Trapero en twee andere politiechefs riskeren elk 11 jaar cel. Ook zij worden beschuldigd van rebellie, maar staan dus voor een andere rechtbank terecht, de Audiencia Nacional.

Een opvallende afwezige in de rechtbank: de toenmalige minister-president Carles Puigdemont. Hij staat niet terecht. Puigdemont vluchtte na het afzetten van zijn regering naar het buitenland en bevindt zich nu al meer dan een jaar in België. Samen met drie van zijn voormalige ministers.

Ook Puigdemont werd aangeklaagd wegens rebellie en verduistering van overheidsgeld en er liep zelfs lange tijd een Europees aanhoudingsbevel tegen hem en zijn ministers. Maar omdat rebellie in België niet erkend wordt als een misdrijf, kon hij niet worden overgeleverd aan Spanje. Ook Duitsland weigerde hem om dezelfde reden over te leveren, nadat hij in dat land was opgepakt op de terugweg van een tripje naar Finland.

Spanje trok daarop het aanhoudingsbevel weer in, omdat Puigdemont op basis van minder zware aanklachten vervolgd dreigde te worden. Wat niet zou rijmen met de zware straffen die de andere beklaagden riskeren. Volgens het Spaanse recht kan men ook niet bij verstek veroordeeld worden. Mocht Puigdemont ooit terugkeren naar Spanje, dan zal hij allicht worden gearresteerd en zou hij alsnog vervolgd kunnen worden wegens rebellie.

ARCHIEFVIDEO: Puigdemont spreekt de pers toe een dag na zijn aankomst in België (31/10/2017)

Naast Puigdemont en drie ex-ministers die in ons land verblijven, zijn nog drie andere Catalaanse politici hun land ontvlucht. Twee van hen bevinden zich in Zwitserland. Ex-minister van Onderwijs Clara Ponsantí verblijft in Schotland. Alle zes riskeren ze, net als Puigdemont, gearresteerd te worden, mochten ze naar Spanje terugkeren. Mogelijk wordt ook het Europese aanhoudingsbevel tegen Puigdemont en de zes ministers opnieuw geactiveerd, als de beklaagden in Madrid strenge straffen zouden krijgen.

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" over de start van het proces: 

Bekijk hieronder onze reporter André Vermeulen live vanuit Madrid: