Minder migranten en vluchtelingen komen aan in Europa, maar hun situatie blijft schrijnend

De Griekse eurocommissaris van Migratie Avramopoulos  kon zijn ergernis moeilijk verbergen na afloop van de Europese ministerraad over migratie (7/2). Hij riep de lidstaten op om niet langer met mensenlevens te spelen. Een oplossing voor de mensen die gered worden op de Middellandse Zee blijft nog steeds uit. Met het verdwijnen van de laatste reddingsboot op de Middellandse Zee lijkt ook de politieke urgentie stilaan weg. 

Sinds begin dit jaar kwamen nauwelijks 200 migranten via de Middellandse Zee toe in Italië. Dat is 95 procent minder dan in dezelfde periode vorig jaar. De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini lijkt zo stilaan zijn verkiezingsbelofte na te komen om een einde te maken aan de ‘illegale migratie’ naar Italië.

De vluchtelingen zelf (nog steeds een derde van de migranten op deze route) zijn uiteraard niet in rook opgegaan. In Mali, Kameroen, Burkina Faso, het noorden van Nigeria en het westen van Niger doet het geweld steeds meer mensen op de vlucht slaan. In Soedan wordt de protestbeweging tegen het beleid van dictator Omar al-Bashir bloedig neergeslagen. In Eritrea, door sommigen omschreven als het Noord-Korea van Afrika, kan het shoot-to-kill-beleid aan de grens niet verhinderen dat duizenden het land verlaten.

Anderen ontvluchten uitzichtloze situaties van chronische armoede in de hoop elders werk of onderwijskansen te vinden. Ondanks mooie beloftes van Europese leiders is het ‘succes’ van de dalende aankomsten dus niet het gevolg van een geslaagde aanpak van de grondoorzaken van migratie. Ze valt voor een groot stuk terug te brengen tot twee speerpunten van het Europese beleid: een keiharde repressie tegen de organisaties die levens redden op zee en het ondersteunen van Libië als grenswacht van Europa. 

in juni 2018 verklaarde Matteo Salvini de oorlog aan de reddings-ngo’s. Ondanks hevig verzet van gastgemeenschappen, de katholieke kerk en burgemeesters van grote Italiaanse steden als Milaan, Napels, Palermo en Firenze waren ngo-schepen vanaf dat moment niet langer welkom in Italiaanse havens. In augustus ging Salvini nog een stap verder door ook een schip met geredde migranten van de Italiaanse kustwacht zes dagen lang de toegang te ontzeggen. Hij dreigde ermee de 177 inzittenden zelf naar Libië terug te sturen als andere Europese landen ze niet overnamen. Sindsdien zijn er telkens opnieuw pijnlijke onderhandelingen over waar een schip kan aanleggen als het mensen heeft gered op zee.

Terwijl Europese leiders de hete aardappel naar elkaar doorschuiven, worden mensen die al onmenselijke beproevingen doorstonden gegijzeld aan boord van het schip. Soms tot een maand lang. Ondertussen worden reddingsorganisaties verdacht gemaakt, voor de rechtbank gesleept en gehinderd in hun werk. Eén voor één zijn de ngo’s de afgelopen maanden  op zee verdwenen. In december 2018 kondigde Artsen Zonder Grenzen aan zijn activiteiten stop te zetten. Hun reddingsschip Aquarius redde in twee jaar tijd 30.000 migranten van de verdrinkingsdood, maar kon door ‘een lastercampagne van Europese regeringen’ niet langer functioneren. Met ‘Sea Watch 3’ ging vorige week de laatste reddingsboot aan de ketting.

Het aantal verdrinkingsdoden blijft zorgwekkend hoog. Sinds januari 2018 verdronken meer dan 2.500 vrouwen, kinderen en mannen op de Middellandse Zee. Eén op de 14 mensen die vorig jaar de oversteek waagden, kwam om het leven. In 2017 was dat nog één op de 38. Ook dit jaar verdronken al meer dan 200 mensen. De VN-Vluchtelingenorganisatie waarschuwt dat de verminderde reddingscapaciteit tot nog meer doden zal leiden. 

Terwijl de Europese reddingsboten achter slot en grendel liggen in Europese havens, wordt langs de andere kant van de Middellandse Zee volop financiële en materiële steun gegeven aan de Libische kustwacht. In 2018 viste die meer dan 15.000 mensen op uit de Middellandse Zee. 85 procent van de mensen die de oversteek wagen, komen nu in de handen van de Libische kustwacht terecht. Van een redding is echter geen sprake. Steeds meer blijkt dat in Libië de smokkelaars en de kustwachtofficieren vaak een en dezelfde persoon zijn. Verschillende mensen die deelnamen aan de opleidingen van de EU zijn betrokken in mensenhandel. Het hoofd van een van de regionale kustwacht-units is een voormalig militieleider en staat op de sanctielijst van de VN. De VN-missie in Libië stelde meermaals 'roekeloos en gewelddadig gedrag' vast van Libische kustwachters.

Vervolgens komen de migranten terecht in een vicieuze cirkel van arbitraire detentie, misbruik, uitbuiting en foltering in Libische detentiecentra. De VN-rapporten over de situatie daar lezen als horrorverhalen. Een VN-rapport van december 2018 op basis van 1.300 interviews geeft aan dat een overweldigende meerderheid van de vrouwen en tienermeisjes verkracht werd door mensensmokkelaars. Mensen worden vastgehouden in cellen – soms met 20 personen op 2 vierkante meter - zonder verluchting of sanitaire voorzieningen.

Het rapport bevat huiveringwekkende getuigenissen van kinderen die tot bloedens toe met metalen staven geslagen worden in ruil voor losgeld, mensen die elektroshocks worden toegediend, in hun benen geschoten, uitgehongerd en vrouwen die sterven tijdens de bevalling omdat er geen medische hulp is. Niemand heeft zicht op het aantal doden in detentie, maar afgaande op de rapporten is dat torenhoog. De verantwoordelijkheid van de EU is dat ook. Op de Europese Raad van juni stemden alle lidstaten - ook België - in met een verhoging van de steun voor de Libische kustwacht. Ze riepen alle schepen op de Middellandse Zee op om de activiteiten van de Libiërs op geen enkele manier te belemmeren.

Wie dacht dat deze meedogenloze aanpak van de ‘irreguliere’ migratie gecompenseerd zou worden door meer legale toegangswegen - een andere Europese belofte - komt bedrogen uit. Het aantal hervestigingen naar Europa, het belangrijkste - en zo goed als enige - legale migratiekanaal voor vluchtelingen ging in 2018 verder naar beneden. Ook de Belgische regering kwam haar engagement niet na. Vandaag wordt minder dan 1 procent van de vluchtelingen in de wereld hervestigd.

Sinds de ophef over de eerste berichten van slavernij blijft het opvallend stil in de Europese hoofdsteden over de situatie in Libië. Ook over de aanvallen van Salvini op de ngo’s horen we niemand. Zou het kunnen dat het Salvini-beleid een aantal Europese ministers eigenlijk niet zo slecht uitkomt met de Europese verkiezingen in zicht?