Proces Catalaanse leiders van start: “Het lijkt wel het Wilde Westen”

Daar zitten ze, de Catalaanse leiders van het onafhankelijkheidsproces. Als schoolkinderen in hun bankjes, al zijn die dan van velours. Vier rijtjes van drie. Ze geven elkaar zelfs snoepjes door. Op deze eerste dag van hun rechtszaak komen de twaalf Catalaanse kopstukken niet aan het woord, maar ze laten de symbolen die ze op hun jasjes hebben gespeld voor hen spreken. Het gele lintje, als teken van de vrijheid van Catalonië. Of het logo van de Catalaanse regering, alsof ze nooit uit hun machtspositie zijn gezet.

Boven hun hoofden prijkt een schildering: een vrouw met twee steigerende witte paarden aan de teugel – zij is de Wet – zegeviert over vervaarlijk kijkende moordenaars en verkrachters. De gelijkenissen met de politici in hun pakken is niet direct duidelijk, maar volgens het Openbaar Ministerie is die er wel degelijk: terwijl moordenaars in Spanje tien tot vijftien jaar cel kunnen krijgen, zijn tegen het merendeel van de Catalanen langere gevangenisstraffen geëist.

Vóór hen, twee treden hoger, achter een lang houten bureau, zit het tribunaal. De Spaanse vlag is prominent aanwezig te midden van de zeven rechters. Wel ontbreekt Christus aan het kruis, normaal een vaste waarde in de plenaire zaal van het Hooggerechtshof. Het beeld is weggehaald “voor restauratie”. Maar alom wordt aangenomen dat het een gebaar is naar de Catalanen, die er een verwijzing naar het conservatieve Spanje van kerk, vaderland en koning in zouden kunnen zien.

Is dit de kneveling van het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven? Nee, zo simpel is het niet. Een kilometer verderop, in het parlement, hebben de Catalanen de Spaanse politiek als vanouds in hun macht.

Het is alsof alle politieke problemen worden samengebald in deze ene week. Want gisteren begon niet alleen “de belangrijkste rechtszaak uit de democratische geschiedenis van Spanje”, volgens de voorzitter van het Hooggerechtshof, een man met een baardje als dat van een 17de-eeuwse patriciër. Vandaag zal blijken in hoeverre Spanje nog bestuurbaar is.

In het Spaanse parlement wordt – eindelijk – de begroting voor 2019 behandeld. Het is allerminst zeker dat deze wordt aangenomen. Voor de socialistische premier Sánchez is de steun van de Catalaans-nationalistische partijen onontbeerlijk. Alleen door hun hulp slaagde hij erin zijn voorganger Rajoy uit het zadel te lichten. Maar nu eisen de Catalanen, in ruil voor steun, onderhandelingen over zelfbeschikking.

Dat is voor Sánchez onbespreekbaar. Als de Catalaanse parlementsleden hun dreigementen omzetten in daden en vandaag zijn begroting wegstemmen, zijn de dagen van de linkse regering geteld.

Viva España

Maar vooralsnog gaat de meeste aandacht naar de rechtszaak. De aangeklaagde politici en protestleiders gaan het Hooggerechtshof binnen door een haag van camera’s. Het gebouw is omsingeld door de politie, die het publiek op grote afstand houdt. Alle demonstraties zijn verboden. Toch waagt een klein groepje extreemrechtse demonstranten waagt zich in de buurt van het Hooggerechtshof, gewapend met fascistische vlaggen, de kreet ‘Viva España’ op hun lippen.

Hun politieke geestverwanten hebben weten door te dringen tot de rechtszaal. De ultrarechtse partij Vox treedt op als mede-aanklager – dat kan in Spanje. De aanklacht van Vox is vele malen zwaarder dan die van het Openbaar Ministerie: de partij vindt bijvoorbeeld dat de Catalanen deel uitmaken van een criminele organisatie. De eis tegen Oriol Junqueras, leider van republikeins-links en de belangrijkste verdachte in het gezelschap, komt zo te staan op 74 jaar gevangenis.

En al heeft Vox nog geen zetels in het Spaanse parlement, ook daar hangt de partij als een schaduw over het debat. De doorbraak van ultrarechts lijkt op handen. Onlangs kreeg de partij ruim 10 procent van de stemmen in het zuidelijke Andalusië. Daar werd een rechtse regering gevormd. In de landelijke peilingen staat Vox op winst. De vraag is dus: durven de Catalanen het aan een val van de regering uit te lokken, met het risico dat rechts weer aan de macht komt?

In de rechtszaal rijgen de advocaten van de Catalanen ondertussen het ene na het andere betoog aaneen. De advocaat van Junqueras heeft zijn eigen bidon met water meegenomen, alsof hij zelfs het water dat het tribunaal serveert niet vertrouwt. Hij somt op hoe talloze grondwettelijke rechten van zijn cliënt is geschonden. De vrijheid van meningsuiting, van vergadering, van demonstratie. “Zelfs in een oorlog zijn er regels”, zegt hij. Het is een verkapte voorbereiding op een zaak, later, bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

En bovendien, betoogt de advocaat, lijkt het of de Catalanen niet onschuldig zijn tot het tegendeel is bewezen. “Een bus met de beeltenis van Junqueras werd door het land gereden om te pleiten tegen zijn gratie. Alsof hij al was veroordeeld. Het lijkt wel het Wilde Westen.” Hij houdt zijn ene hand hoog in de lucht, de andere laag, en brengt ze dan naar gelijke hoogte. “We moeten ze op gelijke hoogte brengen (met de aanklagers, red.), de hoogte die ze verdienen. Zodat vrijspraak een reële optie wordt.”

Dat beeld van die schooljongens, bedrukt in hun bankjes? Dat komt in elk geval niet overeen met de rol die de Catalaanse voorvechters van de onafhankelijkheid nog steeds hebben in de Spaanse politiek.