Academici pleiten voor update Belgische Grondwet: "Bepaalde aspecten verwaarloosd door aandacht voor staatshervormingen"

De organisatoren Dave Sinardet (VUB), Céline Romainville (UCLouvain), Toon Moonen (UGent), Mathias El Berhoumi (Université Saint-Louis - Bruxelles) en Frédéric Bouhon (ULiège) hadden het project midden november gelanceerd. Ze riepen hun collega's op om er uitgebreid over te discussiëren tijdens verschillende seminaries. Nu hebben ze hun rapport klaar.

Over het luik van de grondrechten is er onder de academici grote consensus. "In 1831 had België een van de meest vooruitstrevende grondwetten. Er werden voor die tijd heel veel individuele rechten en vrijheden toegekend in onze Grondwet. Maar dat is een beetje een remmende voorsprong gebleken. Nu lopen we op dat vlak sterk achter", legt professor Sinardet uit.

"In die mate dat een aantal evidente grondrechten niet in onze Grondwet staat, zoals het recht op een eerlijk proces of het verbod op foltering. Een aantal andere rechten zoals de vrije meningsuiting zijn niet echt duidelijk geformuleerd. Veel van die rechten staan natuurlijk in internationale verdragen. Maar een regering kan zo'n verdrag in theorie makkelijk opzeggen, terwijl een grondwet veel moeilijker te wijzigen is. Bovendien heeft een grondwet een symbolische functie."

En ook: net omdat een aantal grondrechten niet in onze Belgische Grondwet staan, spelen internationale verdragen nu een belangrijke rol. "Dat vergt soms wat creativiteit van rechters. Bovendien geeft ons dat minder impact op hoe we zelf een aantal grondrechten en vrijheden precies invullen en interpreteren", stelt Sinardet. 

Burgers meer laten deelnemen aan de democratie, de "participatieve democratie", is een modern issue. Onze Grondwet maakt op dat gebied zeer weinig mogelijk. Heden ten dage bestaat grondwettelijk enkel een "petitierecht". De academici hebben daarom ook op dat vlak verschillende voorstellen gedaan.

"De Senaat bijvoorbeeld. Zoals die nu bestaat, is die eigenlijk weinig zinvol", zegt politicoloog Dave Sinardet. "Een van de mogelijke pistes is om in de Senaat ook burgers toe te laten die fundamenteel zouden kunnen discussiëren over een aantal kwesties. De resultaten daarvan zouden dan aan de Kamer worden overgebracht, die uiteindelijk beslist."

"Er is ook een voorstel om iets te doen met de blancostemmen bij verkiezingen. In plaats van die gewoon weg te gooien, zouden we die op de een of andere manier in het Parlement kunnen laten vertegenwoordigen. Ook daar werd geopperd om dat te doen door een aantal burgers te loten die dan die blancostemmen zouden vertegenwoordigen."

De Grondwet wijzigen, dat associëren we doorgaans met staatshervormingen. Om een staatshervorming mogelijk te maken, moet de Grondwet namelijk voor herziening vatbaar verklaard worden. Al lijkt daar bij een meerderheid van de politieke partijen deze keer voor het eerst in decennia geen animo voor te bestaan.

Maar een grondwetswijziging hoeft niet noodzakelijk te maken te hebben met een staatshervorming. "Andere aspecten van de Grondwet hebben we wat verwaarloosd, misschien door de aandacht die ging naar al die staatshervormingen", vindt professor Sinardet. "Misschien is het nu tijd om daar ook eens naar die andere aspecten te kijken. Alleszins zouden we die mogelijkheid moeten open laten", luidt de oproep naar politici.

Morgen worden de voorstellen van de academici over een moderne grondwet voorgelegd aan de politici.