Er kleeft bloed aan de filantropie van deze steenrijke familie

Het Guggenheim Museum in New York blijkt plotsklaps het toneel van een goed voorbereide protestactie. Onder aansturen van de fotografe Nan Goldin dwarrelen van alle verdiepingen medicijnvoorschriften naar beneden. Uitgeschreven door ‘Dr. Robert Sackler’ voor Salomon R. Guggenheim: 24 maal daags 80 gram OxyContin. Tegelijk worden spandoeken ontrold met niet mis te verstane boodschappen: ‘400.000 dead’, ‘Shame on Sackler’, ‘200 dead each day’. Lege medicijnflesjes van OxyContin rollen over de vloer. Als de verwarring in het museum compleet is, vallen verschillende mensen, waaronder Goldin zelf voor dood neer. De actie gaat viraal op sociale media en krijgt ruim weerklank.

De geviseerde familie Sackler is eigenaar van Purdue Pharma, een farmabedrijf. Dat bracht in 1995 een pijnstiller op de markt, met als werkzame stof oxycodon, een opioïde. Dat is een synthetische variant van morfine. Omdat opioïden sterk verslavend zijn, schreven artsen ze destijds uitsluitend voor aan terminale kankerpatiënten. Maar Purdue Pharma wist de artsen te bewerken en te overtuigen dat OxyContin veel veiliger was. De verkoop steeg steil.

‘Verslavingsepidemie’

Jaarlijks worden er in de Verenigde Staten zo’n 250 miljoen recepten uitgeschreven voor opioïden. Liefst 2,5 miljoen Amerikanen hebben een verslaving die gerelateerd is aan pijnstillers en 80 procent van de heroïneverslaafden is met pijnstillers begonnen. Uiteraard is niet alles te wijten aan de familie Sackler, maar de epidemie legde hen geen windeieren. Het Amerikaanse zakenblad Forbes maakte bekend dat de familie 700 miljoen dollar (627 miljoen euro) aan dividenden opstrijkt van haar farmabedrijf. Jaarlijks, uiteraard.

De familie wordt met de vinger gewezen voor de grootste verslavingsepidemie uit de geschiedenis van de Verenigde Staten, waaraan volgens de cijfers van de Amerikaanse overheid tussen 1999 en 2017 al 702.568 mensen zijn overleden, onder wie 399.230 pijnstillerslachtoffers. Purdue Pharma kreeg eerder, in 2007, al te maken met een gerechtelijke claim, die het bedrijf een boete opleverde van 635 miljoen dollar (569 miljoen euro). De aanklacht luidde opzettelijke misleiding van artsen en gebruikers over de verslavende werking van het OxyContin-medicijn.

Nieuw is dat niet het bedrijf, maar de familie Sackler zélf voor de rechter mag verschijnen. Zowel Massachusetts, Connecticut als de staat New York hebben een zaak aangespannen tegen acht familieleden. Naar verluidt staan nog eens honderden andere overheden klaar om ook de juridische weg te bewandelen. Het zou zomaar eens het einde kunnen betekenen voor de familieleden die zichzelf zo graag en gretig als filantropen op het voorplan werkten. Ze droomden van een status als de mythische familie Rockefeller en deden giften aan musea en universiteiten. De lijst is gigantisch, met bekende namen uit New York als het Guggenheim Museum , The Metropolitan Museum, of het American Museum of Natural History. De universiteiten Harvard en Oxford konden zich ook verblijden met een royale gift, net als het Louvre in Parijs en het Victoria and Albert Museum en Tate Modern in Londen.

‘Giften terug geven’

Nu de woede jegens de familie dergelijke porties aanneemt wordt ook hun filantropie met andere ogen bekeken. Het verwijt dat ze haar zielenrust afkochten door massaal kunst- en onderwijsinstellingen te sponsoren maakt opgang, en plaatst de instellingen voor een dilemma. Moeten zij het geld teruggeven? De universiteit van Connecticut, UConn, een van de grootste begunstigden van de Sacklers, heeft laten weten dat het geld teruggeven geen zin heeft. Volgens een woordvoerder ‘kan dat niets goedmaken van de schade van de opioïdencrisis’.

Het Metropolitan in New York heeft als reactie op de groeiende protesten en de rechtszaken gezegd dat het zijn ‘beleid voor het accepteren van giften gaat evalueren’. Ironie van het lot: professor Rob Reich – van Harvard, dat dus ook tot de filantropische werken van de familie Sackler behoort – publiceerde een boek ‘Just Giving, Why Philanthropy Is Failing Democracy and How It Can Do Better’. Daarin stelt hij filantropie van de superrijken, onder wie de Sacklers, ter discussie.

De affaire leidde ook tot een heuse familieruzie. Daarvoor moeten we eerst even naar het begin van Purdue Pharma. Dat werd in 1952 opgericht door drie broers: Arthur, Mortimer en Raymond Sackler, alle drie artsen. In 1987 stierf Arthur Sackler en ging zijn aandeel over naar zijn broers.

Elizabeth Sackler, dochter van medeoprichter Arthur Sackler heeft zich al openlijk gedistantieerd van haar familie. Zij noemt de rol van Purdue in de opioïdencrisis ‘moreel verwerpelijk’ en wijst erop dat geen van Arthurs nazaten ooit aandelen Purdue heeft bezeten noch geprofiteerd heeft van de verkoop van OxyContin. Haar vader was al overleden toen de bewuste pijnstiller op de markt kwam. De naar haar vader genoemde Arthur Sackler-vleugel in The Metropolitan Museum in New York, met daarin de Egyptische tempel van Dendur, staat er al sinds 1978. Dat is ook al ver voor de ontwikkeling van OxyContin.

Was de mediagenieke protestactie van fotografe Nan Goldin en haar team in het Guggenheim dan tegen de verkeerde Sackler gericht? Sommige critici vinden van wel. Anderen wijzen erop dat Arthur Sackler in de jaren 70 zelf een dubieuze rol speelde bij het op de markt brengen van Librium en Valium. Die zorgden destijds ook al voor een verslavingscrisis.