Direct naar artikelinhoud
Atletiek

Is olympisch kampioen Caster Semenya vrouw genoeg? Een juridisch gevecht over testosteron en gouden medailles

Caster Semenya werd in 2009 als 18-jarige uit het niets wereldkampioen.Beeld AFP

Is Caster Semenya vrouw genoeg? Dat is de onderliggende vraag bij de zaak die de Zuid-Afrikaanse atlete heeft aangespannen en die vanaf maandag bij sporttribunaal CAS in Lausanne voorkomt. Vier vragen over dit juridische gevecht.

Wie is Caster Semenya?

De Zuid-Afrikaanse Caster Semenya (28) is tweevoudig olympisch kampioen op de 800 meter. Ze kreeg in 2012 de titel nadat de Russische die de wedstrijd gewonnen had geschorst werd omwille van dopinggebruik . In 2016 in Rio won Semenya de olympische titel op eigen kracht.

Onomstreden waren haar gouden medailles nooit, want sinds de Zuid-Afrikaanse in 2009 als 18-jarige uit het niets wereldkampioene werd is ze het middelpunt van controverse.

Haar uiterlijk, ze is groter en gespierder dan haar concurrenten, riep onmiddellijk vragen op. Was ze niet eigenlijk een man? Ze moest van de internationale atletiekfederatie IAAF een seksetest ondergaan en na elf maanden wachten kwam de officiële uitkomst: Semenya is vrouw.

In 2011 introduceerde de IAAF regels voor toegestane hoeveelheden testosteron in het bloed van vrouwelijke atleten. Het hormoon speelt een cruciale rol in de aanmaak van spiermassa en verklaart voor een groot deel het krachtsverschil tussen mannen en vrouwen.

Het CAS oordeelde in 2015 dat de testosteroneis onrechtmatig was. Het achtte niet bewezen dat een hoge natuurlijke testosteronspiegel altijd een voordeel is voor atletes.

De IAAF moest de regels schrappen, maar bleef erbij dat het vrouwelijke hardlopers wel degelijk bevoordeelt. Na extra onderzoek presenteerde de mondiale atletiekbond in het voorjaar van 2018 nieuwe regels. Aanvankelijk wilde de bond de regels in november 2018 al invoeren, maar stelde dit uit toen bekend werd dat Semenya die zou aanvechten.

Wat wil de IAAF nu?

De mondiale atletiekfederatie wil opnieuw een testosteronlimiet instellen. Te veel testosteron zorgt volgens de IAAF voor oneerlijke concurrentie, ook als atletes van nature veel aanmaken.

Bij vrouwen ligt het testosterongehalte gemiddeld tussen de 0,5 en 2,5 nanomol per liter bloed, bij mannen tussen de 7,7 en 29,4 nanomol. De IAAF wil de limiet voor testosteron op 5 nanomol stellen. De eis moet gaan gelden voor wedstrijden van 400 meter tot 1.500 meter.

Vrouwen die van nature boven de limiet uitkomen, zullen worden gedwongen medicijnen te nemen om hun testosteronspiegel omlaag te brengen.

Waarom komt Semenya ertegen in het geweer?

Haar carrière is in het geding. Er zijn schattingen dat zij, wanneer ze gedwongen wordt haar testosteronniveau terug te schroeven, 5 tot 7 seconden zal moeten inleveren op haar 800-metertijd. Dat is het verschil tussen olympisch goud en een roemloze aftocht in de series.

Nu mag ze nog aan alle wedstrijden meedoen en ze wil niet aan de medicijnen om dat in de toekomst nog steeds te kunnen doen. “Ik wil op natuurlijke wijze hardlopen, zoals ik geboren ben”, verklaarde ze vorige week.

Hoever kan de uitspraak van het CAS reiken?

Op papier draait het om één atlete tegenover één sportbond, maar de zaak reikt verder. Meer vrouwelijke hardloopsters hebben vergelijkbare testosteronafwijkingen als Semenya. Op het podium van de Olympische Spelen van 2016 werd ze geflankeerd door twee andere vrouwen van wie ook wordt vermoed dat ze een hoog testosterongehalte hebben.

Het internationaal olympisch comité (IOC) zit op het vinkentouw. Voor de Spelen van 2020 moeten ook regels opgesteld worden en het IOC stemt dat af op de uitspraak van het CAS, die eind maart wordt verwacht. Andere internationale sportbonden volgen de zaak ook. De Britse krant The Guardian vergelijkt de kwestie met het Bosman-arrest, dat in 1995 de transfermarkt in het voetbal overhoop gooide.

De zaak blijft niet beperkt tot de sportwereld, maar heeft ook politieke dimensies. Semenya wordt in haar juridische strijd ondersteund door de Zuid-Afrikaanse regering. Sportminister Tokozile Xasa noemde de nieuwe regels “een mensenrechtenschending’” Ze volgt daarin de zorgen van drie VN-mensenrechtenexperts die in september stelden dat “de regels negatieve stereotypen en stigma’s bevestigen dat de vrouwen die het betreft geen vrouwen zouden zijn”.