Wil Irak ‘onze’ Syrië-strijders wel?

1. Berecht ze ter plaatse

De Koerden houden momenteel enkele honderden Europese IS-strijders vast in Noord-Syrië. Nu de VS zich bijna terugtrekken uit de regio, dreigen ze op vrije voeten te komen. De consensus groeit: we mogen hen niet laten lopen.

Premier Charles Michel (MR) en N-VA-voorzitter Bart De Wever willen hen ter plaatse vervolgen, maar dat ligt bijzonder moeilijk. In Syrië is dat sowieso uitgesloten. Niemand wil hen uitleveren aan het regime van Assad. In buurland Irak dan? Ook dat is zeker niet evident.

Er zijn ernstige juridisch en ethische bezwaren. “Het land heeft een bedenkelijke reputatie op het vlak van mensenrechten”, zegt professor strafrecht Frank Verbruggen (KU Leuven). Er is sprake van foltering. Bij processen worden de rechten van de verdediging geschonden. Bij terreurprocessen is doodstraf eerder de regel dan uitzondering. De Wever gaf aan daar ‘persoonlijk’ geen bezwaar tegen te hebben.

Maar wil je daar als land aan meewerken? Volgens het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens mag België dat niet eens. We kunnen geen gevangenen uitleveren aan landen waar ze kans lopen op foltering of de doodstraf. Het gaat hier niet om een rechtstreekse overdracht door ons land, maar allicht zouden we er wel aan meewerken.

Ons land botste eerder al op dat dilemma. De Belgische IS-strijder Tarik Jadaoun werd vorig jaar in Bagdad ter dood veroordeeld. De volledige hoorzitting duurde nog geen tien minuten. Minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) vroeg de Iraakse autoriteiten om de straf om te zetten in een levenslange celstraf. 

Berechting in Irak zou alleen maar mogelijk zijn als er duidelijke internationale afspraken worden gemaakt, klinkt het bij de inlichtingendiensten. De doodstraf zou in dat geval sowieso worden uitgesloten. Tegelijk zou het Westen rechters naar daar sturen om de hele operatie te begeleiden. In totaal gaat het al snel over 800 Europese Syrië-strijders.

Blijft de fundamentele vraag: wil Irak wel meewerken? Als Bagdad instemt om alle Europese IS-strijders over te nemen, dan haalt het land een gigantisch veiligheidsrisico in huis. De strijders waren meestal niet op hun grondgebied actief. “De Irakezen zullen dat alleen doen als ze daar riant voor vergoed worden door het Westen”, schat professor strafrecht Jan Wouters (KU Leuven) in.

2. Richt een internationaal tribunaal op

Een andere optie is om een tijdelijke internationale rechtbank op te richten, naar het voorbeeld van het Joegoslavië- of Rwanda-tribunaal in de jaren 90. Onder meer Open Vld-vicepremier Alexander De Croo wil die piste volgen. Binnen de VN-Veiligheidsraad wordt er dan initiatief genomen om een tijdelijke rechtbank op te richten, die zich specifiek met de terreurmisdaden in Syrië zou bezighouden.

Professor Verbruggen maakt voorbehoud. “Zo’n tribunaal zal enorm veel geld en tijd kosten eer het op poten staat”, waarschuwt hij. Wie levert de rechters? Wie voert het onderzoek? Welke landen nemen deel? Waar sluit je de strijders op? Het vergt een lang diplomatiek proces om die vragen te beantwoorden. Je zal ook Rusland moeten overtuigen om mee te doen, een notoir medestander van Assad. “Kan je die tijd en dat geld niet beter gebruiken om te investeren in de veiligheidsdiensten?”, vraagt hij zich af.

Zijn collega Wouters weerlegt: “In de jaren 90 maakte iedereen dezelfde opmerking. Uiteindelijk hebben die tribunalen goed werk geleverd. De VN-Veiligheidsraad is de enige die Syrië kan dwingen om mee te werken.”

3. Laat het Belgische gerecht hen vervolgen

Het gerecht in ons land kan Belgische Syrië-gangers vervolgen en berechten. Dat is de laatste jaren ook al gebeurd. Tientallen zaken zijn opgestart, zelfs als het niet zeker is of de strijders in kwestie nog leven.

De politiek en veiligheidsdiensten twijfelen echter of het een goed idee is om gevangen IS-strijders hier te berechten. Deze diehard-jihadisten zouden in de gevangenissen kunnen uitgroeien tot nieuwe aantrekkingspolen voor kwetsbare moslims. Bovendien zullen ze ooit vrijkomen. Maar op deze manier blijft er tenminste enige vorm van controle. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) benadrukt graag dit punt.

De re-integratie van gevangen IS-strijders lijkt een quasi onmogelijke klus. Het Nederlandse overheidsorgaan CT Infobox onderzocht 24 minder radicale jihadisten, die doorheen de jaren terugkeerden naar ons land. Zij zweerden “niet of nauwelijks” het fundamentalisme af.

Het enige Europese land dat tot nu toe daadwerkelijk een aantal van zijn eigen gevangen IS-strijders heeft teruggenomen, is Noord-Macedonië. De Balkanstaat liet afgelopen zomer zeven jihadisten terugkeren. Ze worden nu vervolgd onder de antiterreurwet. 

Professor Verbruggen is voorstander. “IS-strijders kan je in ons rechtssysteem vrij eenvoudig vijf jaar in de gevangenis stoppen, voor lidmaatschap bij een terreurorganisatie. Die tijd moet je dan gebruiken om een goede zaak tegen hen op te bouwen, om hen veel langer te kunnen veroordelen.”