Bedrijven betalen om nieuwe gascentrales te bouwen, is dat wel een goed idee?

Straks, tegen 2025, moeten de zeven kerncentrales in ons land voorgoed de deuren sluiten. Om de stroombevoorrading te verzekeren na de kernuitstap vindt minister van Energie Marie Christine Marghem dat er nieuwe gascentrales nodig zijn. Een handvol. Die centrales draaien weliswaar op een fossiele brandstof, maar omdat ze grote hoeveelheden elektriciteit opwekken en met een druk op de knop aan en uit kunnen, vormen ze volgens de liberale minister de beste aanvulling op windmolens en zonnepanelen.

De sta-in-de-weg: energiebedrijven moeten bereid zijn om die gascentrales te bouwen. Volgens minister Marghem zal je hun management alleen zo ver krijgen door overheidssteun te geven. Subsidies dus. Gascentrales aan de gang houden is in ons land al jaren een probleem. Marghem werkt daarom sinds 2015 aan een zogenaamd steunmechanisme. Ze wil veilingen organiseren waarbij energiebedrijven tegen elkaar moeten concurreren om subsidies te krijgen. De bedrijven die het meeste elektriciteit kunnen leveren tegen de laagste prijzen winnen. Op deze manier hoopt Marghem de kost, die in de elektriciteitsfactuur wordt verrekend, tot een minimum te beperken.

Lees ook het standpunt van Bart Eeckhout:Is het verstandig om nog rap een zak geld uit te storten over gascentrales?

Optimistische rekenkunde

Volgens een studie van consultant PwC zou het steunmechanisme jaarlijks 351 miljoen euro kosten. Over een looptijd van vijftien jaar betekent dit een factuur van 5,2 miljard euro. Marghem benadrukt echter dat het hier maar om een schatting gaat. De werkelijke eindkost zal pas duidelijk worden bij de veilingen zelf. Vooraf kan je enkel gissen naar wat de energiebedrijven zullen bieden. En alleen waarzeggers weten wat er de komende jaren zal gebeuren met de gas- en elektriciteitsprijzen.

Toch is er de laatste weken kritiek gekomen op de communicatie van Marghem. Gewezen regeringspartner N-VA ziet de kost een heel stuk hoger oplopen, tot 9 miljard euro. De partij vindt het rekenwerk van PwC niet realistisch. En ze staat niet alleen. Ook de CREG, de federale energiewaakhond, blijkt zijn twijfels te hebben. Getuige daarvan de briefing die hoogspanningsnetbeheerder Elia onlangs kreeg. Daarin werd gesproken over een jaarlijkse kostprijs tussen 600 en 940 miljoen euro. Wat over vijftien jaar heen geteld zou neerkomen op een totaalfactuur tussen 9 en 14,2 miljard euro. Tot bijna drie keer meer dus dan wat Marghem voorspiegelt.

De N-VA en de energiewaakhond zeggen in essentie hetzelfde: de minister en PwC cijferen al te optimistisch. Ze goochelen in hun berekeningen met de economische parameters (zoals de discontovoet). Daarnaast wordt het steunmechanisme door PwC afgezet tegen een vergelijkbaar systeem dat al in het Verenigd Koninkrijk bestaat. Maar daar is de concurrentie op de energiemarkt een stuk groter. Een resem internationale energiebedrijven vechten er om een deel van de koek. Ons land blijft toch vooral de speeltuin van de twee Franse reuzen: Engie-Electrabel en EDF Luminus. Neem er nog het Duitse concern RWE bij en je bent stilaan rond.

Niemand ziet hier ook meteen verandering in komen. Met of zonder een nieuw steunmechanisme. De vrees is dan ook dat de concurrentieslag die Marghem beoogt zal uitdraaien op rondje subsidieslurpen vanuit de la Défense-wijk in Parijs. De bazen van Engie-Electrabel en EDF Luminus zullen bij de veilingen wellicht lang niet met hun bodemprijzen uitpakken, luidt het.

"Is het echt de beste optie om, voor uiteindelijk maar een paar winterdagen, miljarden euro's uit te geven aan nieuwe gascentrales", vraagt Andries Gryffroy, de energiespecialist van N-VA. "Want daar gaat het hier om. We hebben angst om in de koudste winterdagen zonder stroom te vallen zonder onze kerncentrales. Goed, dat is logisch. Maar vinden we dan echt geen andere oplossing dan de gezinnen en bedrijven weer op kosten jagen?"

Die 'weer' is een verwijzing naar de Turteltaks. Opeenvolgende Vlaamse regeringen lieten het subsidiesysteem voor zonnepanelen helemaal uit de hand lopen. Er werden miljarden euro's uitgegeven aan een technologie die eigenlijk weinig of geen subsidies nodig had. Het gevaar dat ook de bouw van nieuwe gascentrales een erg kostelijk avontuur wordt, is reëel.

Gewoon niets doen

De vraag is dan: is er een alternatief? Een aantal kerncentrales langer openhouden is een optie, maar daar bestaat momenteel geen politiek draagvlak voor. Nieuwe kerncentrales bouwen lijkt economische fictie. Binnen de CREG circuleert echter een verrassend eenvoudig en betaalbaar alternatief: voorlopig even helemaal niets doen en de energiemarkt een aantal jaren laten spelen. Misschien is onze vrees voor stroomtekorten wel al te groot geworden.

Voorlopig niets doen lijkt misschien een kamikaze-oplossing, maar er is wel al studiewerk rond verricht. Op basis van een rapport van de CREG met de titel 'Nota over de opvallende evoluties op de Belgische groothandelsmarkten voor elektriciteit en aardgas in 2017' kan je een vraagteken plaatsen bij de nood om snel snel politiek te gaan ingrijpen op de marktwerking. De 'opvallende evolutie' waarvan sprake in de titel van het rapport slaat immers onder meer op het feit dat de bestaande gascentrales in ons land de laatste jaren aan rendabiliteit herwinnen. Volgens de simulaties van de CREG is hun winstgevendheid gegarandeerd tot 2022. En aangezien er een jaar later al kerncentrales sluiten, te beginnen met Tihange 2 en Doel 3, lijkt ook hun verdere toekomst best rooskleurig.

Voor deze ommekeer van verlies naar winst van de bestaande gascentrales zijn meerdere technische redenen. De allerbelangrijkste is de gestaag stijgende koolstofprijs, de Europese belasting op schadelijke uitstoot. Die maakt dat de elektriciteit uit zwaar vervuilende steenkoolcentrales stilaan duurder wordt en dat de gascentrales niet langer uit de energiemarkt geprijsd worden.

Belangrijk: de conclusie van de CREG-nota vertaalt zich intussen ook in de praktijk. EDF Luminus heeft zijn centrale in Seraing heropgestart in oktober vorig jaar. Energy Market, de uitbater van de gascentrale in Vilvoorde, deed hetzelfde. Het Bulgaarse bedrijf plant bovendien uitbreidingswerken.

Volgens het cijferwerk van de CREG is het dus goed mogelijk dat we geen nieuwe gascentrales nodig hebben, maar dat we het wel redden met de huidige. Indien die meer en langer blijven draaien, kan dat ons stroombevoorradingsprobleem al aanzienlijk verkleinen. Als ons land dan op het laatste moment voor de kernuitstap, tegen 2025, vaststelt dat er alsnog een probleem is, kan er altijd nog naar noodoplossingen gezocht worden.

Hiervoor wordt verwezen naar de afgelopen winter. Door aanhoudende problemen met de kerncentrales leek het in het najaar nipt te worden voor de stroombevoorrading. Maar uiteindelijk werden er last minute nog genoeg alternatieven gevonden. "Je ziet bijvoorbeeld dat steeds meer bedrijven wel te vinden zijn voor vraagbeperking: een regeling waarbij ze hun energieverbruik even verlagen om stroomtekorten te voorkomen in ruil voor een vergoeding", vervolgt Gryffroy. "Dit is een interessante evolutie, waar in de toekomst nog veel vooruitgang in geboekt kan worden. Dit zal sowieso goedkoper uitkomen dan nieuwe gascentrales gaan subsidiëren."

De nota van de CREG over de renaissance van de bestaande gascentrales is tot nu toe onder de radar gebleven. Het studiewerk werd in december van 2017 gepubliceerd. Toevallig of niet net op een moment waarop de ogen van de pers gericht waren op de eindjaarsonderhandelingen in de federale en Vlaamse regering. De korte mededeling over de nota op de website van de CREG passeerde die vrijdag geruisloos.

Achter de schermen

Wat zeker is: in het miljardendossier rond de gascentrales gaat het niet alleen om technische overwegingen. Ook politieke motieven spelen een rol. Met de verkiezingen van mei voor de deur staat minister Marghem onder druk om haar groene inborst te tonen. Tot nu toe was haar beleid een mager beestje. In het steunmechanisme, dat de kernuitstap mogelijk moet maken, ziet zij haar troefkaart.

Omgekeerd profileert de N-VA zich de laatste maanden als een 'ecorealistische' partij. Een van hun inhoudelijke hoofdpunten is dat de oude kerncentrales langer open moeten blijven als er geen degelijk alternatief is. De partijtop voelt dat het steunmechanisme sowieso een flinke rekening met zich mee zal brengen voor gezinnen en bedrijven en distantieert zich er bij voorbaat van.

Wat ook meespeelt is de aanslepende machtsstrijd binnen de CREG. De voorzittersstoel van de instelling is vacant. Andreas Tirez, de huidige directeur marktwerking en bekend als opiniemaker, is kandidaat. Marghem wil echter graag haar eigen kabinetschef daar parachuteren. Het probleem: haar kabinetschef heeft de testen van overheidsrekruteerder Selor niet doorstaan. En Tirez wel. Een tekenend voorbeeld van de oplopende spanning: Marghem reageerde vorige week als door een wesp gestoken op het nieuws in De Tijd dat er binnen de CREG twijfels zijn over haar budgettair plaatje. Marghem wees daarop meteen met een beschuldigende vinger naar Tirez en maakte in een adem gewag van een "politieke coup" tegen haar beleid.

Als klap op de vuurpijl zijn de CREG - vooral met de afdeling van Tirez - en de hoogspanningsnetbeheerder Elia met mekaar aan het touwtrekken. Elia heeft een paar zenuwslopende jaren achter de rug. De afgelopen winters moest het bedrijf geregeld alle zeilen bijzetten om stroomtekorten te voorkomen. Als netbeheerder is Elia verantwoordelijk voor het elektriciteitsbeheer. De komst van een reeks nieuwe gascentrales in België zou het leven van Elia dan ook aanzienlijk vergemakkelijken in de toekomst. De CREG bekijkt het echter van een andere kant. De prioriteit van deze instelling is in de eerste plaats de consument te beschermen voor een oplopende elektriciteitsfactuur.

Het kabinet-Marghem benadrukt dat er alles aan gedaan wordt om een nieuw zonnepanelenfiasco te vermijden. Hoe dan ook is het aan de volgende federale regering om het steunmechanisme voor de gascentrales definitief te laten ingaan en de financiële engagementen vast te leggen. De ontslagnemende regering kan alleen nog het kader daarvoor klaarmaken.