Excuses aan Congo blijven in essentie een symbolische geste die riskeert de echte problemen onder te sneeuwen

Over excuses voor de kolonisatie wordt al een hele tijd gesproken, maar de publicatie van de verklaring van een groep VN-experts na een bezoek aan ons land heeft het weer op de voorgrond gebracht (DM 11/2). De werkgroep onderzocht de situatie van mensen van Afrikaanse origine. De nadruk lag niet op de koloniale periode, maar op de plaats van deze mensen in onze maatschappij, die ook die van hen is. 

Van de 74 vaststellingen en aanbevelingen gaan er slechts 9 over het verleden en amper 1 “dringt er bij de regering op aan excuses aan te bieden voor de wreedheden begaan tijdens de kolonisatie” (punt 47). Toch wordt dat ene punt voorwerp van politiek debat, en dat gebeurt ten koste van zaken die tegelijk belangrijker zijn en moeilijker liggen.

Nochtans hebben de experts goed geluisterd en leggen ze de vinger op problemen die al langer bekend zijn maar waaraan niet veel wordt gedaan. Het is op zich merkwaardig dat ‘buitenstaanders’ ons moeten herinneren aan zaken die we al wisten en zo het debat opnieuw aanzwengelen. De experts wijzen op endemisch racisme en discriminatie en stellen vast dat ongelijkheden “diep ingebed zijn omwille van structurele barrières die elkaar kruisen en elkaar versterken”. 

Ondervertegenwoordigd

Burgers van Afrikaanse origine zijn sterk ondervertegenwoordigd in de justitie, de politie, de ambtenarij en de politiek op alle niveaus. Ze worden gediscrimineerd in het onderwijs, de arbeidsmarkt en de huisvesting, en ze worden meer dan anderen onderworpen aan politiecontroles. De groep stelt een toename vast van populistisch nationalisme, racistische haatspraak en xenofoob taalgebruik als instrumenten in de politiek. Ze constateert ook dat de bestrijding van terrorisme bijdraagt tot raciale profilering door de veiligheidsdiensten. De dagdagelijkse sfeer van racisme heeft een dramatisch en wellicht sterk onderschat effect op de mentale gezondheid van mensen van Afrikaanse origine.

De aanbevelingen van de experts zijn redelijk (en niet raar, zoals premier Charles Michel zegde) en allesbehalve buitensporig. De groep pleit onder meer voor de uitwerking van een nationaal actieplan tegen racisme, waartoe de Belgische staat zich al had verbonden in 2002 na de internationale conferentie tegen racisme. Voorts: de ratificatie van internationale verdragen, de ondersteuning van creatieve projecten gebaseerd op Afrikaanse culturen, de inzameling van betrouwbare statistieken over hoe mensen van Afrikaanse origine op diverse gebieden worden behandeld om vast te stellen of en in welke mate ze worden gediscrimineerd en hun rechten worden geschonden, de opzetting van een audit van raciale rechtvaardigheid in de publieke en private sector, meer aandacht voor Afrika in de universiteiten, de organisatie van antiracismetraining voor leerkrachten, en het vergaren van kennis over de rol van de politiek, de media en het middenveld. Dit zijn maar enkele voorbeelden. Er staan in de verklaring van de groep van experts nog meer concrete en realiseerbare suggesties.

Al deze zaken hebben een impact op het dagelijkse leven en welzijn, en ze zijn voor de Afro-Belgen oneindig veel belangrijker dan het aanbieden van verontschuldigingen voor de excessen van de kolonisatie. Overigens is de band tussen het koloniaal verleden en het hedendaags racisme niet aangetoond. De overgrote meerderheid van de landen van de EU hebben zo’n verleden niet en toch nemen ook daar rassenhaat en xenofobie toe. Excuses mogen voor mijn part, maar zoals de discussies over de plaats van beelden in de publieke ruimte blijven zij in essentie een symbolische geste die riskeert de echte problemen onder te sneeuwen. Die echte problemen aanpakken is belangrijker en tegelijk moeilijker.

De experts zullen in september een volledig verslag voorstellen aan de VN-Mensenrechtenraad. Eerder dan ellenlang te praten over excuses en wie ze moet uitspreken, zou ons land er goed aan doen niet defensief te reageren op deze vaststellingen en aanbevelingen, maar integendeel de koe meteen bij de horens te vatten. Concreet kan een nuttig initiatief erin bestaan een speciale commissaris voor de situatie van mensen van Afrikaanse origine aan te stellen die, welke meerderheid er na mei ook aan de macht is, in nauw overleg met alle betrokkenen een actieplan moet opstellen om de discriminatie en het racisme aan te pakken. Dan kunnen wij tegen september misschien zeggen dat de boodschap is ontvangen en we er écht mee bezig zijn.