Brexit in de knoop, deel 3: Waarom Noord-Ierland na 20 jaar fragiele vrede plots hét struikelblok is
Neen, de brexit loopt niet gesmeerd. Drie zaken lijken al wekenlang een constante: één, het Britse parlement kan zich niet vinden in het terugtrekkingsakkoord tussen de Britse regering en de Europese Unie; twee, de Europese Unie wil niet meer onderhandelen over dat akkoord en drie, de grote splijtzwam blijft Noord-Ierland. In een driedelige reeks leggen Rob Heirbaut, Ivan Ollevier en Veerle De Vos uit hoe dat komt. Deel 3: Waarom Noord-Ierland na 20 jaar fragiele vrede plots hét struikelblok voor de brexit is.
Waarom is die Noord-Ierse grens zo belangrijk?
De grens tussen Ierland en Noord-Ierland is 500 kilometer lang en telt maar liefst 275 grensovergangen. Elke dag rijden 13.000 vrachtwagens met goederen, landbouwproducten of vee de grens over, sommige zelfs meerdere keren per dag. Veel mensen pendelen ook over en weer, voor het werk, of lopen school aan de andere kant van de grens.
Na de brexit wordt deze grens een buitengrens van de EU: Noord-Ierland behoort tot het Verenigd Koninkrijk en stapt (zoals het nu gepland is) mee uit de EU, de douane-unie en de eengemaakte markt, Ierland blijft erin. Dat betekent andere tarieven, andere kwaliteitsvereisten en andere wetten aan beide kanten van de grens.
Dat betekent ook dat er controles nodig zullen zijn, die het leven op het eiland - voor landbouwers, vrachtwagenchauffeurs, bedrijven en iedereen die regelmatig de grens over moet - door elkaar zal halen. Bovendien zullen nieuwe grensposten nare herinneringen oproepen aan de Troubles, de burgeroorlog die hier 30 jaar heeft gewoed, toen de grens op sommige plaatsen hermetisch was afgesloten en op andere plaatsen uit versterkte politieposten bestond.
Wat is de backstop?
De "backstop" is een onderdeel van het terugtrekkingsakkoord dat de Britse premier May en de EU hebben gesloten. De regeling moet vermijden dat er een harde grens met douanecontroles komt, dwars over het Ierse eiland. Zolang er na de brexit geen nieuw handelsakkoord is afgesloten tussen het VK en de EU, blijft het VK in de douane-unie en blijft Noord-Ierland voor onder meer landbouwproducten in de eengemaakte markt. De grens tussen Noord-Ierland en Ierland blijft op die manier open, vrachtvervoer met landbouwproducten en vee zal dan gewoon de grens over kunnen zoals nu het geval is.
In een gebied met zo'n gevoelige geschiedenis veroorzaakt die backstop-regeling heel wat commotie. De Noord-Ierse protestanten zijn tegen die backstop, want als hij uitgevoerd wordt, zal Noord-Ierland anders behandeld worden dan de rest van het VK, waar wel een normale buitengrens zou komen. In de praktijk zou Noord-Ierland dan meer een deel van Ierland zijn dan van het VK; en daar willen de protestanten absoluut niet van weten.
Maar ook de anti-Europese groep binnen de Conservatieve Partij van premier May is tegen de backstop. Zij vrezen dat de regeling te lang van kracht zou kunnen zijn en al die tijd kan het VK geen eigen handelsakkoorden afsluiten. Eigen akkoorden kunnen sluiten is net een van de redenen waarom ze uit de EU willen stappen.
Die hele kwestie leidt ertoe dat er in het VK zelf nog altijd geen akkoord is over hoe de Britten uit de Unie moeten stappen. De onenigheid over de Noord-Ierse grens houdt als het ware het hele VK "gegijzeld" in de EU, vinden sommige voorstanders van de brexit.
Waarom kan de brexit de vrede in Noord-Ierland in gevaar brengen?
Tijdens de 30 jaar durende burgeroorlog kwam de katholieke minderheid in Noord-Ierland - die zich Iers voelt - in opstand tegen de tweederangsbehandeling die ze moesten ondergaan door de protestantse meerderheid - die zich Brits voelt. Er vielen duizenden doden.
Sinds het Goedevrijdagakkoord in 1998 heerst nu al 20 jaar vrede. Mede dankzij de grote sommen Europees geld die in de regio geïnvesteerd werden, leefden Noord-Ierland en de hoofdstad Belfast weer op. Maar de vrede is er fragiel. Iersgezinde en Britsgezinde Noord-Ieren leven nog altijd grotendeels afgescheiden van elkaar, in aparte wijken, en hun kinderen gaan naar aparte scholen. De Noord-Ierse deelstaatregering waarin beide gemeenschappen verenigd zijn - ook een gevolg van het Goedevrijdagakkoord - ligt ook al twee jaar plat.
De Europese Unie gold tot nu als een soort neutrale scheidsrechter in dit conflict. Als die rol wegvalt en de grens tussen Ierland en Noord-Ierland weer dichtgaat, zou dat voor de katholieke Noord-Ieren onverteerbaar zijn. Ze zouden dan weer afgescheiden worden van hun buren in het zuiden met wie ze zich etnisch en cultureel verbonden voelen. Steeds meer Iersgezinde Noord-Ieren zien na de brexit dan ook maar één oplossing: een hereniging met Ierland. Een scenario waar de Britsgezinde Noord-Ieren en de Britse regering niet mee akkoord zullen gaan.