Lange arm van Peking laat zich voelen voor Chinese Canadezen

Toen de progressieve politica Meena Wong in 2011 deelnam aan verkiezingen in Vancouver, werd ze benaderd met een verleidelijk voorstel. “Als ik beloofde dat ik me na mijn verkiezing tot Canadese volksvertegenwoordiger zou houden aan de door Peking gewenste politieke lijn, kreeg ik een forse schenking aan mijn campagnekas. Dat geld kwam van een Chinees-Canadese organisatie. Die gift kon ze aftrekken van de belasting.”

Wong (58) meende de invloed van het Chinese regime te voelen, al kan ze banden tussen de donateur en Peking niet hardmaken. “Daar zeg ik niets over. Ik zou de eerste niet zijn die voor de rechter wordt gesleept. Bovendien wonen mijn ouders in Hongkong, te dicht bij Peking om vrijuit te praten. Als ik door Azië reis, ben ik bang. Mensen verdwijnen daar. Vandaar het devies in Chinese gemeenschappen in Vancouver: wees verstandig, hou je mond.”

Wong groeide op in de Volksrepubliek, waar haar familie in de Mao-jaren politiek vervolgd werd. In 2016 zag ze tijdens een ceremonie waarbij de Chinese vlag voor het stadhuis van Vancouver werd gehesen een groep mannen van Chinese afkomst met rode halsdoeken. Dezelfde sjaaltjes droegen de maoïsten die haar ouders terroriseerden: ze staan voor het bloed van martelaars die stierven voor de revolutie. De onnozelheid waarmee vervolgens plaatselijke politici zich zo’n communistisch symbool lieten omhangen, bezorgde haar koude rillingen.

Magneet

Met zijn aangenaam klimaat en open migratiebeleid werkt Vancouver al meer dan honderd jaar als een magneet op Chinese migranten. Zeker nadat tienduizenden Chinezen uit de Volksrepubliek zich er hebben gevestigd, is de bevolking in sommige gebieden voor 70 procent Chinees. De aanwezigheid van zo veel Chinezen in Vancouver legt patronen bloot die  onzichtbaar blijven in de boezem van kleinere Chinese gemeenschappen.

Tot voor kort werden signalen die wezen op heimelijke infiltratie door de Chinese staat in westerse democratieën als fabeltjes afgedaan. Toen Richard Fadden, de toenmalige chef van de Canadese geheime dienst, negen jaar geleden waarschuwde dat sommige Canadese politici “nogal gehecht zijn geraakt aan buitenlandse mogendheden” – lees Peking – was hij een roepende in de woestijn. “‘Toon me bewijzen’, zei iedereen, maar die zijn er niet. Terrorisme is zichtbaar in communicatie en tastbare voorwerpen. Wat China doet, is bijna niet aan te tonen. Op een legitieme manier benut het regime de ruimte van onze open samenlevingen”, stelt Fadden (67) in een telefoongesprek. Hij is na zijn vertrek bij de geheime dienst nog steeds een gezaghebbende adviseur op het gebied van veiligheidsvraagstukken.

“Chinese invloed zie je pas als het probleem je in je gezicht slaat”, zegt hij. De klap kwam in december met de arrestatie van Meng Wanzhou, de financiële topvrouw van het telecombedrijf Huawei. Meng is in Vancouver op verzoek van de VS aangehouden op verdenking van fraude. De Amerikanen koppelen Huawei al langer aan onbewezen spionageactiviteiten: de lange arm van Peking zou via Huawei-apparatuur binnenkomen.

Wantrouwen

Ineens is het Westen wakker geschud. De zaak-Meng wakkert het wantrouwen tegen Huawei aan. In die discussie wordt alles wat Peking mogelijk in huis heeft op het gebied van spionage, infiltratie en beïnvloeding onder een vergrootglas gelegd. Bijvoorbeeld ‘Verenigd Front’-werk. Dat is een klassieke leninistische methode om sympathie en invloed te kweken in niet-communistische gemeenschappen. De term dateert uit 1922, toen de communistische partij in de Sovjet-Unie onder het motto ‘verenigd front’ socialisten van verschillende pluimage bijeenbracht. In China was Mao Zedong een groot liefhebber van dit ‘magische wapen’.

Hoe werkt het? Ontvankelijke zakenmensen, politici, intellectuelen en andere sleutelfiguren worden met vleierij, engelengeduld en zakelijke buitenkansjes opgekweekt tot ‘nuttige idioten’, die meningen ten beste geven die Peking welgevallig zijn. Het mooiste is als zo’n ingepalmde opinieleider zo overtuigd raakt dat hij uit zichzelf gaat lobbyen voor de Volksrepubliek.

Uit westerse studies over Front-werk doemen tactieken op zoals ‘studiereizen’ op kosten van China, beloftes van exclusieve toegang tot het ontoegankelijke Chinese partijkader, egostrelende uitnodigingen voor keynote speeches op conferenties met een Peking-vriendelijke inhoud en andere charmante hofmakerij onder het motto: jij bent een speciale vriend, jij begrijpt China.

In de regel worden westerlingen niet rechtstreeks gerekruteerd door schimmige types uit Peking. Veel gemakkelijker is het voor Front-organisaties om zich te nestelen in Chinese gemeenschappen. Daar zijn genoeg enthousiastelingen die relaties met de plaatselijke elite willen helpen cultiveren. Bijvoorbeeld omdat ze oprecht trots zijn op hun etnische verbondenheid met China, de supermacht van morgen. Een andere motivatie is verlangen naar status, erkenning en de warmte van de Chinese groepscultuur: zaken die het nieuwe thuisland vaak niet biedt. Ook speelt angst voor mogelijke problemen die in China achtergebleven familieleden kunnen krijgen als je niet meewerkt.

Het Verenigd Front is gebaat bij discretie. Zelfs in China is het verantwoordelijke partijorgaan, de tongzhanbu, relatief onbekend: het houdt zich volgens de officiële website bezig met vaag omschreven taken zoals ‘dialoog’ en ‘uitwisseling’.

In het Westen is dit aspect van de eenpartijstaat lang genegeerd, zegt Fadden. “Verenigd Front-werk heeft altijd bestaan. We zagen het alleen niet. We hadden andere dingen aan ons hoofd: de Koude Oorlog, economische depressies.”

Decennialang ging de aandacht van het Westen vooral naar China’s economische succes. Het politieke systeem en de langetermijnambities van de Volksrepubliek werden als minder urgent ervaren. Zo dachten westerse regeringen met Chinese investeringen in hun land alleen geld binnen te halen, terwijl de partijpolitiek netjes in de Volksrepubliek zou blijven. Is bij andere migrantengemeenschappen, zoals de Turken, duidelijk dat de diaspora een tweede strijdtoneel is voor politieke vetes in het thuisland, Chinezen deden weinig om het stereotype van hardwerkende en politiek ongeïnteresseerde migranten te ontkrachten. Vanzelfsprekend wilde Peking de naïviteit van het Westen niet verstoren.

Nu is de blik wel gericht op Chinese inmenging. “Diep, gevarieerd, vervelend, uitdagend, veelomvattend en zorgwekkend.” FBI-directeur Christopher Wray beschreef onlangs tegenover de Senaat “de dreiging van Chinese contraspionage” met adjectieven tot in de overtreffende trap. Fadden is het daarmee eens, al heeft hij gemengde gevoelens. “Fijn dat ik het bij het juiste eind had, al had ik gezien de ernst van de situatie persoonlijk liever fout gezeten.”

Vooral de spanningen tussen Canada en China lopen op. Peking, razend over de arrestatie van Meng Wanzhou, heeft enkele Canadezen opgepakt op grond van vermeende schending van de nationale veiligheid. De panda heeft scherpe klauwen en die voelt Canada nu.

Schaduwregering

“In dat huis woont iemand van de geheime dienst. In de straat hierachter zit gewone politie. De anticorruptiedienst huist een wijk verder.” Stap in bij de chauffeurs van de Chinese taxi-app Kabu en ze vertellen over het rode spinnenweb dat geduldig en discreet door de Chinese gemeenschappen in Vancouver is geweven. “Het is gewoon een schaduwregering. Iedere chauffeur kent die adressen. Als zo iemand in je auto stapt, let je op je woorden.”

Volgens de website van de tongzhanbu, het partijorgaan voor Front-werk, richten negen bureaus zich op verschillende doelgroepen, zoals religieuze gemeenschappen, het zakenleven en etnische minderheden. Bureau Drie is voor de huaqiao, de 60 miljoen Chinese burgers die in het buitenland wonen. Als China zwak is, worden jullie gepest. Een krachtig China maakt huaqiao sterk, is de belofte.

Partijleider Xi Jinping, die China neerzet als koploper van een nieuwe wereldorde, geeft het Verenigd Front-werk meer politieke prioriteit. Volgens de Australische academicus Gerry Groot is de partijorganisatie opgetuigd met maar liefst 40.000 nieuwe kaderleden. Die houden via een netwerk van aan het Front gelieerde organisaties zoveel mogelijk niet-communisten onder de rode paraplu – in China en daarbuiten.

De overzeese Chinese gemeenschappen in Vancouver reageren wisselend op de intensivering van het Front-werk. Sommigen dragen hun trouw aan Peking luidruchtig uit, overmoedig geworden door China’s opkomst. Gewapend met het Chinese volkslied en de rode vlag verdedigen ze ‘het moederland’ met demonstraties of massale aanvallen op sociale media tegen mensen die kritiek op de Volksrepubliek uiten.

“Bij steeds meer activiteiten van Chinees-Canadese verenigingen wordt het volkslied gezongen. Het Chinese volkslied voor de Chinese vlag. Dat is niet mijn volkslied, niet mijn vlag”, zegt senator Yuen Pao Woo (55). Hij is een van de weinige landelijke politici die zich over de Chinese invloed laten interviewen. Het ‘paternalisme’ waarmee Peking steeds dwingender loyaliteit verlangt, vervult Woo met onbehagen. “Westerlingen zegt het weinig, maar mensen met Chinese wortels voelen zich onprettig. Zeker nu een enkele vriendelijke opmerking over China al gevaarlijk is. Voor je het weet, heb je de FBI op je dak.”

Ook Woo wordt uitgemaakt voor goedprater in dienst van de Volksrepubliek, zeker na een redevoering waarin hij een voor Peking prettig standpunt over de Chinese territoriale aanspraken op de Zuid-Chinese Zee innam. Zijn loopbaan draait om het uitbouwen van de relaties tussen Canada en Azië, met de Volksrepubliek als drijvende economische kracht. “Dat maakt me niet tot een agent van Peking. Ik doe die dingen voor Canada”, aldus Woo. Hij zegt juist bewijs te zoeken voor de duistere kant van het Verenigd Front. “Als corruptie, geheimzinnigheid en dwang worden ingezet om mensen te manipuleren, moeten we optreden. De rest valt onder het kopje vrije meningsuiting.”

Laten we de macht van het Front en de Chinese staat niet overdrijven, zegt Woo. Xi Jinping roept echter regelmatig alle “zonen en dochters van het glorieuze moederland” – lees: iedereen met een spoortje Chinees DNA – op om een steentje bij te dragen aan de wederopstanding van China. 

“Geef niet te veel leiding aan Chinese gemeenschappen. We kennen onze verantwoordelijkheden. We houden van China en we zijn ons ervan bewust dat we een brug zijn tussen China en de landen waarin we wonen.” Dat zegt historicus Ding Guo (61), opgegroeid in de Chinese havenstad Shanghai, nu een bekende mediacommentator in Vancouver.

In alle toonaarden ontkent hij dat er sprake is van rekrutering, laat staan inmenging. De Communistische Partij moet je zien als een ‘managementsysteem’, ontdaan van iedere ideologie, doceert hij. “Waarom is het nodig dat huaqiao partij kiezen voor democratie, voor vrijheid van meningsuiting en universele waarden? We willen neutraal blijven in spanningen tussen Canada en China.”

Ding wil wel erg graag weten wie er nog meer wordt geïnterviewd, en dan wordt het gesprek glibberig. “Westerse media plakken ons allerlei etiketjes op. We moeten fondsen werven voor juridische bijstand aan leden van de Chinese gemeenschap die worden beschuldigd. Laat de media de prijs maar betalen.”

Die prijs betaalt journalist Huanghebian (46) – dat is zijn nom de plume. Als een van de weinigen in Vancouver beschrijft hij in vinnige artikelen kopstukken uit de Chinees-Canadese zakenelite als stromannen van Peking. Nu heeft hij een rechtszaak wegens laster aan zijn broek, Chineestalige media weigeren zijn werk. Zijn kritische analyses hebben geen podium meer. “Ik vertrok naar Canada met mijn kleine droom: in rust en vrijheid mijn bescheiden geluid laten horen. Zelfs hier wordt dat gesmoord”, zegt hij.

Veel Chinese organisaties boycotten hem: wordt Huanghebian uitgenodigd, dan zeggen alle prominente gasten af. Zijn kring krimpt. Zelfs collega’s met gelijksoortige opvattingen ontmoeten hem tegenwoordig liever in de beslotenheid van een onopvallend dimsumrestaurant. De gesprekken zijn off the record. Op fluistertoon.

“Monddood gemaakt worden is het ergste niet. Zolang ze maar geen knokploeg naar mijn huis sturen”, zegt hij gelaten.

Riskante ideeën

Ook andere Chinezen in Vancouver vertellen over hun angst voor Peking. Op zestien uur tijdsverschil van Vancouver wacht de zieke moeder van manager digitale marketing Shi Fang (48) tot haar zoon moed heeft gevat om naar haar sterfbed te komen. Hij durft niet. “Ik word gegarandeerd opgepakt in China. Ze zullen me dwingen voor hen te spioneren.”

Ooit vertrok Shi met een hoofd vol riskante ideeën over vrijheid naar Canada. Daar sloot hij zich aan bij de spirituele groepering Falun Gong, die in China als ‘duivelse sekte’ verboden is. “Sindsdien komt iedereen in China die zich met mij associeert, tot aan de werkster van mijn moeder toe, in de problemen. Blijf alsjeblieft weg, zeggen ze.” Hij veegt tranen uit zijn ogen. “Wat ben ik voor een zoon?”

Beschermd door angstig zwijgen binnen Chinese gemeenschappen en desinteresse van westerse regeringen kon het Verenigd Front zijn gang gaan. Vandaar dat Fadden zich geen illusies maakt dat het allemaal wel meevalt. “Als ze het in Canada doen en in Afrika, rekruteren ze ook in Europa. In tegenstelling tot de Russen, die op een specifiek doel opereren, hanteren Chinezen de stofzuigermethode. Al gebruiken ze niet alles en iedereen, ze zuigen over de hele linie zoveel mogelijk op. Dat doen ze met steeds meer enthousiasme.”

Iets te enthousiast is een makelaar, een hartelijke Canadese van Chinese afkomst. “Heb je werk te doen in mijn geboorteprovincie, dan kan ik je helpen met introducties.” Een waardevol aanbod, want als lid van een adviescommissie van de provinciale overheid heeft ze een meganetwerk. Die eervolle politieke positie is niet voor iedereen weggelegd en verhoogt in de ogen van haar chic Chinees clientèle haar status. Handig als je luxeappartementen verkoopt, maar ze zegt een afspraak om te praten op het laatste nippertje af. Acht andere Chinees-Canadese individuen en organisaties in Vancouver die in verband worden gebracht met nauwe banden met de eenpartijstaat, geven ook niet thuis.

Heksenjacht

Het Verenigd Front is terug in de schaduw van de ondergrondse – als een slak die even uit zijn schulp kroop en zijn voelhorens uitstak, aangemoedigd door China’s opkomst en geprikkeld door de Huawei-affaire. Nu resten slechts vage sporen in de vorm van foto’s van bijeenkomsten van Chinese connecties die aan Front-organisaties worden gekoppeld, en artikelen in Chinese staatsmedia die kopstukken uit de diaspora als ‘modellen van patriottisme’ prijzen. 

Op basis daarvan ‘ontmaskeren’ academici, westerse veiligheidsdiensten en activisten echte en vermeende Front-agenten. Ze hanteren dezelfde stofzuigermethode als het Verenigd Front. Afgebeeld staan op een groepsfoto van een nieuwjaarsreceptie van een ‘verdachte’ Chinese vereniging kan al aanleiding zijn om in het openbaar te worden gebrandmerkt. Het risico op een heksenjacht, waarbij alle Chinezen over een kam worden geschoren, is levensgroot.

“Als iemand op een economische conferentie ‘ons machtige China’ zegt, komt er al heisa”, zegt Woo. “We worden neergezet als marionetten van Peking. Alsof we zo gemakkelijk te manipuleren zijn. Wie is opgegroeid in de Volksrepubliek of Hongkong doorziet de tactieken van het Verenigd Front direct. Ik ben drie generaties verwijderd van het Chinese vasteland, maar ik weet hoe het spel gespeeld wordt.”

China naar de mond praten, respect betuigen en ondertussen je eigen agenda volgen – zelfs dat wordt tegenwoordig verdacht gevonden. Westerlingen domineren het debat over Chinese inmenging, terwijl mensen met Chinese wortels die er ervaring mee hebben stil zijn, omdat ze niet willen worden afgeschilderd als Front-agent of erger.

Wong: “We worden collectief in de hoek van de spionnen gezet. Dat vervult Chinezen met pijn en schaamte.”

Als eerste doelwit van Peking zijn de Chinese gemeenschappen al zo kwetsbaar, zegt Fadden. Een oplossing heeft hij niet. “We zijn niet in oorlog met China, we zitten in een grijze zone. Als afzonderlijk land sla je geen deuk in een pakje boter. Er moet een brede coalitie opstaan die tegen onze Chinese vrienden zegt: genoeg is genoeg.”