"Bijna brexit" in Belfast: "Brexit maakt de oude demonen weer wakker"

Bernie Scullion is de verantwoordelijke voor internationale studenten in Queen’s University in Belfast. Meer dan 25 jaar geleden leerden we elkaar hier kennen, tijdens de laatste jaren van de “Troubles”, de bloedige burgeroorlog die Noord-Ierland verscheurde. Ik herinner me de Britse soldaten die de bus waarmee ik in Belfast aankwam controleerden op wapens, en het verse asfalt, op een plek waar een week eerder een bomauto was ontploft. 

Bernie en ik deden vrijwilligerswerk in een “cross-community”-project, een vakantiehuis dat protestantse en katholieke kinderen samenbracht. Dat was bijzonder, want de katholieke en protestantse gemeenschappen wantrouwden elkaar, leefden en werkten apart. De kinderen gingen naar gesegregeerde scholen en namen het wantrouwen van hun ouders over.  

In de lente van 1993, enkele jaren nadat ik Bernie had leren kennen, werd haar oom vermoord. “Geëxecuteerd door een paramilitaire organisatie aan protestantse kant”, zegt ze. “Mijn oom zat in een bestelwagen, samen met vier andere bouwvakkers, aan het werk in een protestantse wijk. Een van hen werd ervan verdacht een IRA-lid te zijn, de belangrijkste paramilitaire organisatie aan katholieke kant. Toen ze uitstapten, werden ze alle vijf neergemaaid. Ze hadden geen schijn van kans.” James McKenna was een van de duizenden onschuldige slachtoffers van de Troubles, die pas eindigden met het Goedevrijdagakkoord in 1998.

Vandaag is Belfast helemaal opgeknapt en lijken de Troubles van weleer ver weg. De grens met de Ierse republiek is opengegaan, en toeristen doen nu ook Belfast aan. Het nieuwe Titanic-museum – het schip werd in de dokken van Belfast gebouwd – is een trekpleister voor internationale toeristen. “Het geweld van vroeger is inderdaad verdwenen, en Belfast is opgeknapt,” geeft Bernie toe, “maar het conflict sluimert nog altijd onder de oppervlakte.” Dissidente groepen die het vredesakkoord nooit aanvaard hebben, blijven ondergronds actief.

Met de brexit zijn de breuklijnen tussen de bevolking weer bloot komen te liggen. In 2016 stemde een meerderheid van de Noord-Ieren (bijna 56%) tégen de brexit, net zoals de Schotten. Maar het was grotendeels een etnische stem: een grote meerderheid van de katholieken – die zich Iers voelt - stemde tegen de brexit, een meerderheid van de protestanten – die hun identiteit als Brits benoemen – stemde voor de brexit, net zoals de Engelsen.

Even buiten het centrum duiken de oude scheidingslijnen weer op. Aan veel huizen in de  protestantse wijken hangen Britse vlaggen en muurschilderingen die de “helden” uit de Troubles eren, in katholieke wijken is het de Ierse vlag die wappert. Waar de wijken elkaar raken staan hoge scheidingsmuren, “peacewalls” worden ze eufemistisch genoemd.  Het was de bedoeling dat de muren na het Goedevrijdagakkoord zouden verdwijnen, maar de afgelopen jaren werden er zelfs bijgebouwd en de bestaande muren werden verhoogd.  

Hoe fragiel de vrede is, wordt weerspiegeld in de politieke impasse waarin Noord-Ierland zich bevindt. Al meer dan twee jaar is de deelstaatregering - waarin katholieken en protestanten de macht delen – ontbonden. Ook het parlement komt niet meer samen. Het wantrouwen tussen de twee grote partijen, de protestantse of unionistische DUP en het katholieke of republikeinse Sinn Féin, is alleen maar toegenomen sinds die eerste partij de regering van premier May ondersteunt. Dat geeft een partij met amper 10 verkozenen in Westminster overmatig veel macht, ook hier op het eiland.  

Ook Sorcha Eastwood, een jonge politica van de Alliance Party, is pessimistisch. Ik ontmoet Sorcha op Stormont, bombastische monumentale zetel van de regering en parlementsgebouw uit de jaren dertig,  waar al twee jaar lang niets meer gebeurt. Sorcha zelf is katholiek maar trouwde met een protestant. “Een deel van de familie van mijn man weigerde om naar ons huwelijksfeest te komen,” zegt ze, “hoewel ze mij allemaal al jaren kenden.” 

De Alliance Party is de enige partij die beide gemeenschappen vertegenwoordigt en zich profileert als de partij van de toekomst. Maar sinds het brexit-referendum kruipen beide gemeenschappen weer achter de barricades en stemmen etnisch. Bij de laatste Britse parlementsverkiezingen verloor de Alliance partij haar enige zetel in Westminster aan de DUP. “Ik heb best sympathie voor de Alliance partij”, zei Bernie me eerder. “Maar mensen stemmen hier niet zozeer vóór een partij als tégen een partij, uit angst dat “de anderen” aan de macht komen.”  

Ook Ferre Wouters, een jonge Vlaming die al zes maanden in Belfast woont, bevestigt dat ook de jongeren de demonen uit het verleden met zich meedragen. Ferre werkt als “Erasmus +”-stagiair voor Factcheck NI, een organisatie die nieuws en sociale media doorlicht, belangrijk in tijden van “fake news”. “Toen we onlangs op weekend gingen met een aantal stagiairs, naar een plek hier aan de kust, bekende een jonge Noord-Ier dat hij hier nog nooit geweest was. “Dit is een gebied waar vooral protestanten wonen, hier gingen wij nooit op vakantie”, was zijn uitleg.” 

Ferre checkte de afgelopen maanden bijzonder veel onderwerpen die met de brexit te maken hebben en waarover foute informatie werd verspreid. “Welk percentage van het inkomen van de boeren uit Europese subsidies komt, hoeveel vrachtwagens elke dag de grens oversteken, hoeveel Noord-Ieren tegen de backstop zijn, enzovoort.” Ferre is onzeker over de toekomst van Noord-Ierland. “Als er een “no-deal”-brexit komt, een brexit zonder akkoord, en er een harde grens komt met het zuiden, dan is de kans groot dat er weer geweld uitbreekt. We zullen moeten afwachten, maar de politieke onrust zal alleen maar toenemen.”  

“Wat we nodig hebben in Noord-Ierland is een soort “waarheidscommissie”, zoals die in Zuid-Afrika werd opgericht, na het einde van de apartheid”, zegt Bernie me. “Waar daders en slachtoffers aan beide kanten van het conflict elkaar in de ogen kijken en zeggen: ik heb je vader of je oom vermoord, het spijt me. Maar zou ik de man tegenover me kunnen vergeven? Dat weet ik niet. De wonden zijn nog allemaal heel rauw.” De kans dat er snel verzoening komt in Noord-Ierland is door de brexit verder af dan ooit.