"Bijna brexit" aan de Noord-Ierse grens: "Niemand in Londen bekommert zich om ons"
Over een maand zouden de Britten uit de Europese Unie moeten stappen zoals gepland. Maar de politieke onzekerheid maakt velen bang voor het doemscenario: een brexit zonder akkoord. Onze ploegen trekken deze week door het Verenigd Koninkrijk van zuidoost naar noordwest om de vinger aan de pols te houden. Voor de Noord-Ieren zou een brexit zonder akkoord grote gevolgen hebben: de grens met de Ierse Republiek wordt een Europese buitengrens. Hoe gaan de mensen in de grensstreek daarmee om?
De grensovergang tussen het Noord-Ierse Strabane en het Ierse Lifford, aan de overkant van de rivier de Foyle heeft een bewogen geschiedenis. Tijdens de “Troubles”, de bloedige burgeroorlog die Noord-Ierland 30 jaar lang verscheurde, was de grenspost maar liefst 17 keer het doelwit van bomaanslagen, schietpartijen en brandstichtingen.
In november 1971 werd een jonge vrouw midden op de brug het onbedoelde slachtoffer van een schietpartij tussen Britse soldaten en IRA-militanten, toen ze terugkeerde van haar werk in een hotel in Lifford. Ze was het eerste van de drie dodelijke slachtoffers op deze plek tijdens die gewelddadige jaren. Een poging om de brug helemaal op te blazen mislukte.
Spoken uit het verleden
Vandaag is er van de grens niets meer te zien, een stroom van auto’s en vrachtwagens rijdt ongehinderd de brug over. De grens is alleen zichtbaar voor wie let op de snelheidsborden: in Noord-Ierland zijn het mijlen, in de Ierse Republiek kilometers. Op de plaats van het veelgeplaagde douanekantoor aan de Noord-Ierse kant staat nu een kunstwerk: vijf musicerende figuren, volgens de kunstenaar iets waar beide gemeenschappen – de protestanten en katholieken - zich in kunnen herkennen.
Maar met de brexit in zicht doemen de spoken van het verleden weer op. Als de Britten uit de Europese Unie crashen zonder akkoord, wordt het midden van de brug een buitengrens van de Europese Unie. Die grens zal in totaal 500 km lang zijn en telt maar liefst 275 grensovergangen. Tenzij de backstop – waarbij Noord-Ierland in de douane-unie en deels ook in de eengemaakte markt blijft – van kracht wordt, komen er onvermijdelijk grenscontroles.
Onlangs leerden mijn kinderen op school over de brexit. Toen ze thuiskwamen, vroegen ze of ik kon tonen waar de grens was. Ze beseften niet dat ze die bijna elke dag oversteken.
Onzichtbare grens
Johnpaul Harkain is een vrachtwagenchauffeur die zowat elke dag de grens over moet, op weg met aardappelen vanop een boerderij in Donegal, in de Ierse Republiek, naar een “chipper”, een frietfabriek zeg maar, aan de overkant van de grens. Nadat de aardappelen verwerkt zijn, gaan ze in frietvorm weer de grens over. Sommige van zijn collega’s die naar Dublin rijden, moeten vier keer per dag de grens over, twee keer heen en twee keer terug.
“Voor de mensen hier in de buurt bestaat de grens niet, het is alsof we in één land leven”, zegt hij. “Mensen steken de grens over zonder erbij na te denken, om te shoppen, te werken of naar school te gaan. Het enige verschil is dat we twee soorten munten bij ons hebben: euro’s in de ene broekzak, ponden in de andere.“ “Onlangs leerden mijn kinderen op school over de brexit”, gaat hij verder. “Toen ze thuiskwamen, vroegen ze of ik kon tonen waar de grens was. Ze beseften niet dat ze die bijna elke dag oversteken.”
"Wee Northern-Ireland"
Johnpaul werkt voor Bradley Transport, een familiebedrijf van Peter Bradley. Peter heeft 40 trucks, maar 7 daarvan staan momenteel aan de kant. “Er is te weinig werk momenteel”, zegt hij. “Sinds Kerstmis is onze omzet met 25 procent gedaald. Iedereen wacht af, niemand investeert. Er wordt ons verteld dat we een speciale licentie nodig zullen hebben om de Europese Unie nog binnen te mogen met onze trucks. Maar niemand weet daar het fijne van. Als de onzekerheid nog lang aanhoudt, zullen we mensen moeten ontslaan.”
Peter Bradley klinkt bitter: “Niemand in Westminster, het politieke hart van het Verenigd Koninkrijk, bekommert zich om ons “wee Ireland”, klein Noord-Ierland. Wij zijn nooit een prioriteit geweest bij de brexit, het referendum is alleen maar georganiseerd om de Engelsen tevreden te houden. Wat de gevolgen zouden zijn voor ons, hier aan de grens, daar heeft niemand zich ooit vragen over gesteld.”
Benzinebommen tegen de gevel
John Friel is de eigenaar van een bedrijf in reclamepanelen in Strabane en voormalig voorzitter van de FSB – de federatie van kleine en middelgrote ondernemingen in de regio Derry-Strabane. Intussen heeft hij de leiding van zijn bedrijf doorgegeven aan zijn kinderen. John heeft de Troubles vanaf het begin meegemaakt. “Zakendoen was moeilijk toen", zegt hij. "Mensen wilden geen reclamepanelen of een bord met hun logo op hun gevel want dat werd een doelwit voor stenen of benzinebommen. De verzekering vergoedde de schade niet."
Bovendien durfde het personeel van Friel niet rijden door moeilijke wijken en ook niet voor of na zonsondergang. "Het risico was reëel dat je bestelwagen overvallen werd en nadien gebruikt werd als bomwagen. Het was een heel moeilijke tijd, niemand wil terug. Maar het gevaar op een terugkeer van het geweld bestaat, zeker als er hier een harde grens komt."
Uitstel of afstel?
Ook Johnpaul Harkain heeft nog herinneringen aan de Troubles, ook al woonde hij toen in de Ierse Republiek. Op weg naar het noorden kan hij feilloos aanwijzen waar de douanekantoren stonden en waar de politiecheckpoints waren. “Ik mag er niet aan denken wat een harde grens voor mij persoonlijk zal betekenen. Dat wordt weer aanschuiven aan de grens, papieren tonen, en op de terugweg hetzelfde."
Peter Bradley koestert nog altijd een sprankeltje hoop dat de brexit uiteindelijk niet doorgaat. “De kans is groot dat er uitstel komt, en wie weet wordt dat wel afstel.” Hij lacht erbij, maar zeker van zijn stuk is hij niet. “We leven op hoop. Het politieke landschap in het Verenigd Koninkrijk verandert elke dag. Wie weet.”
