“Ik leefde als een insect”: ontvoerders vragen losgeld en houden Elena 245 dagen vast in oorlogsgebied

Flashback naar een oktoberavond in 1994. “Ik was toen een doodnormale studente, ik droomde ervan om lerares Engels te worden. Ik ging graag uit en was stapelverliefd op mijn vriendje. We waren plannen aan het maken voor de toekomst, hij was diegene met wie ik mijn leven zou delen.”

“Drie weken na mijn 21ste verjaardag sprak ik met Sergey en enkele vrienden af in Corvette, ons favoriete uitgaansplekje. Ik droeg mijn zwarte lievelingsjurk en we dansten erop los.”

“In de loop van de avond kreeg ik echter ruzie met mijn vriend. Ik wilde zo snel mogelijk naar huis. Het appartementsblok waar ik woonde, was vlakbij. Ik begon snel te wandelen, stopte even om de zoom van mijn jurk naar beneden te trekken en toen werd alles plots zwart voor mijn ogen.”

“Net gedrogeerd”
“Voor ik het goed en wel besefte, werd ik op de achterbank van een wagen gegooid. In dat voertuig zaten vier mannen. Mijn lichaam voelde zwaar aan, alsof ik gedrogeerd of vergiftigd was.”

“Toen ik weer wat bij mijn positieven kwam, vroeg ik waar ze me heen brachten. Ik kreeg geen antwoord. Ze waren tegen elkaar aan het praten in een taal dat geen Russisch was.”

“Ze bleven maar rijden, steeds verder weg van de omgeving en de mensen die ik graag zag. Ik voelde vooral angst en wanhoop.”

Losgeld
Elena had wel al een vermoeden wat haar te wachten stort. Na de instorting van de Sovjet-Unie in 1991 was Rusland de speelbal geworden van de georganiseerde misdaad. Ontvoeringen om nadien losgeld te kunnen eisen, waren schering en inslag. En meestal kenden die zaken een fatale afloop.

“Ik had nooit gedacht dat mij zoiets zou kunnen overkomen, dat leek zo ver van mijn bed. Als iemand gekidnapt werd, kwam die persoon uit een rijke familie. Dat was bij mij zeker niet het geval. Mijn moeder werkte als bediende in een bank en had alle moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Als ze losgeld aan mijn moeder zouden vragen, zou ze dat nooit kunnen betalen.”

Met voorbedachten rade
Later bleek dat enkele bendeleden een valse cheque hadden proberen te verzilveren in het bankkantoor waar Elena’s moeder werkte. Larissa rook onraad en vroeg om later terug te keren. Uit onderzoek bleek al snel dat de cheque vals was.

De criminelen dachten echter dat Larissa het geld voor zichzelf gehouden had. Daarom begonnen ze haar dochter Elena te volgen, een van de bendeleden mengde zich zelfs in haar vriendenkring. Zo konden ze uiteindelijk makkelijk toeslaan.

Het meisje belandde na een hele nacht rijden in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny. Daar werd ze opgesloten in een kamer van vier vierkante meter, met ramen die aan de buitenkant zwart geverfd waren.

Seksueel geweld
Dagen werden weken. Elena moest het stellen met een stuk brood en mocht slechts twee keer per dag naar het toilet. Slapen gebeurde op de grond, nog steeds in haar zwarte jurk. Tanden poetsen moest met haar vinger gebeuren. En om zich te wassen, zat er niets anders op dan koud water van de wc-kraan op haar ondergoed te laten stromen. In die kletsnatte lingerie moest ze dan nadien weer naar haar kamer.

“Het was er de hele tijd donker. Ik zat daar in m’n eentje, er was niemand om een woord tegen te zeggen. Ik kon niet zien wat er buiten gebeurde. Ik leefde als een insect.”

“Die criminelen deden wat ze wilden met mij. Ja, ook seksueel geweld dus. Ik kon er niets tegen beginnen.”

“Situatie was hopeloos”
Op een dag verplichtten ze Elena om haar moeder te bellen. “Een heel pijnlijk moment. Ze eisten driehonderd miljoen roebel (het equivalent van ongeveer 11,5 miljoen euro vandaag; nvdr). “Normaal moest ik ook zeggen dat ze me in stukjes zouden snijden als ze niet gehoorzaamde, maar dat kreeg ik niet over mijn hart. Larissa probeerde mij moed in te spreken, maar de situatie was hopeloos. Zo’n bedrag kon ze nooit betalen. Ik zou ofwel vermoord ofwel verkocht worden, een andere uitweg zag ik niet meer.”

Tot overmaat van ramp barstte na drie weken gevangenschap ook nog eens de Eerste Tsjetsjeense Oorlog los. Elektriciteit en telefoonlijnen werden afgesneden, er was dus geen communicatiemiddel meer om over een mogelijke vrijlating te onderhandelen. Elena bevond zich plots middenin een oorlogszone, met Russische bommen die insloegen en straten die rood kleurden van het bloed.

“Oorlog was mijn grootste angst”
“Ik heb de lichamen van onthoofde jonge soldaten gezien. Met hun hoofden werden bomen versierd als waren het kerstballen. De criminelen die ik kende, werden plots strijders. Het hele appartement lag vol wapens. Ik had al heel wat meegemaakt, maar de oorlog was mijn grootste angst. Als je bommen hoort, wil je zo snel mogelijk wegrennen. Maar dat kon ik dus niet. Ik hoopte wel dat het Russische leger mij zou kunnen redden.”

Een ander lichtpunt was Aslan. Hij was de enige van de ontvoerders die toch enige menselijkheid toonde. “Hij had een groot hart en leefde met mij mee. Hij bracht me eten en waakte over mij. Soms praatten we de hele nacht aan een stuk. Ik was er zeker van dat hij me op een dag zou helpen ontsnappen.”

Verhuis
Na vier maanden verhuisde Elena naar een andere locatie, verder weg van het oorlogsfront. “Het was de woning van een van de ontvoerders. Hij had een gezin, maar het was blijkbaar de normaalste zaak van de wereld dat ik daar zat. Omdat ik Russische was, beschouwden ze mij allicht als een oorlogsgevangene.”

Niet veel later kreeg de jongedame een nieuwe mokerslag te verwerken. “Aslan bleek omgekomen te zijn in de oorlog. Zonder hem had ik geen kans meer op overleven. Nieuwe mensen namen het commando, ik was alle hoop kwijt. In mijn ogen was er geen andere uitweg meer dan zelfmoord.”

“Mijn beslissing stond vast, maar toen zag ik plots een hemel vol sterren. In mijn hoofd schoot de gedachte te binnen dat mijn moeder misschien ook naar boven aan het kijken was. Dat was een wonderlijk moment. Ik kon haar dat niet aandoen, ik moest vechten voor mijn leven.”

Negen kaarsen
Elena werd opnieuw naar een andere locatie gebracht, een zomerhuisje in de bergen deze keer. Maar zij kreeg enkel de binnenkant van de kelder te zien. Onderweg had ze een typische Tsjetsjeense jurk moeten dragen, kwestie van geen argwaan te wekken bij de controlepunten. De ontvoerders leken niet te weten wat ze met haar aan moesten vangen, meer dan ooit vreesde ze als slavin verkocht te zullen worden.

Haar moeder bleef intussen in een mirakel geloven. “Ik heb achteraf gehoord dat ze naar een gebedshuis gegaan was. Ze ontmoette er een vrouw, die haar negen kaarsen gaf. Als de laatste opgebrand was, zou ze opnieuw van me horen. Geloof het of niet: dat is exact het moment waarop ik weer vrij was.”

“Een mirakel”
Elena had al talloze keren geprobeerd om de kelderdeur in te beuken. Maar deze keer was ze niet op slot, ze kon dus gewoon naar buiten stappen. “Van een mirakel gesproken. Er was niemand thuis, ik ben blijven wandelen in de richting van het geluid van de bommen.”

“Op een gegeven moment zag ik het Russische leger staan. Ik stond daar in mijn Tsjetsjeense kleren, dus ze dachten dat ik een zelfmoordenares was. Ik zwaaide met een witte zakdoek, met succes: na 245 lange dagen was ik eindelijk vrij. En precies die nacht is de negende kaars van mijn moeder uitgedoofd.”

De Russen belden naar Larissa, met de boodschap dat haar dochter in veiligheid was. “Ze is in haar wagen gesprongen en heeft de hele nacht gereden. Toen ze uiteindelijk aankwam, zijn we in elkaars armen gevlogen. Het was een intens moment van geluk.”

“Mijn gewone leven weer oppikken bleek geen lachertje. Ik ben als een heel andere persoon teruggekeerd, door al die ballast op mijn schouders. Bovendien bleek Sergey mij bedrogen te hebben met mijn beste vriendin.”

Politiek asiel
In 2000 kreeg Elena politiek asiel in de Verenigde Staten. Ze werkt nu als makelaar in Mason (Ohio) en heeft een dochter van zestien jaar oud.

“Wat ik meegemaakt heb, heb ik heel lang voor mezelf gehouden. Zelfs tegen mijn moeder repte ik er met geen woord over. We gingen ermee akkoord om onze herinneringen te begraven, zodat we die pijn niet meer hoefden boven te halen.”

“Vrijer dan ooit”
Tot Elena de behoefte voelde om haar lijdensweg op papier te zetten. Het boek, dat in november 2017 uitkwam, vormde de bekroning van een nieuw hoofdstuk in haar leven. “Voor het eerst hebben mijn moeder en ik openlijk over het onderwerp gebabbeld. We hebben veel gehuild, maar dat proces hielp om onze wonden te doen genezen.” 

“Nu heb ik vrede met mijn leven, ik probeer er elke dag opnieuw het beste van te maken. Met de hond spelen, in het bos wandelen, salsa dansen,... Ik geniet van die kleine momenten met mijn dochter. Ik heb een hele tijd opgesloten gezeten, maar net daarom voel ik me nu vrijer dan ooit.”