Antwerpen kleurt groener en groener, kijk maar naar de daken

“Soms als ik klaar ben met werken, kom ik hier even onkruid wieden”, zegt Nick Bril, de chef van het bekende restaurant The Jane op het dak van PAKT, in Antwerpen. Bovenop de gebouwen – Pakt is een hub voor bedrijfjes en horeca – staat er eigenlijk een stadsboerderij. Met kippen, vissen, en moestuintjes. Bril wil op zijn perceeltjes  verschillende soorten kruiden planten, van het simpele basilicum tot zijn “Aziatische invloeden” als Japanse radijzen en wasabi. “Echt een stukje boerenbuiten in de stad”, zegt hij. “Waar mensen uit de buurt ook samenkomen. Dit is een kalm stukje in mijn anderzijds drukke bestaan.”

En dan stuift de chef er weer vandoor. Op ‘’t dak van Pakt’, zoals het aangeduid staat op de site, is er 1.800 vierkante meter aan landbouwruimte, voor alles samen 150 ‘dakboeren’. Elke regendruppel die op de daken valt wordt hier opgevangen en onder andere gebruikt voor de planten. “We vangen 200.000 liter water op in een ondergrondse regenwatertank”, zegt ook Adje Van Oekelen, die ons langs de daken rondleidt. “In tijden van klimaatverandering heb je zo’n capaciteit toch echt wel nodig. Zoals we vorige zomer nog gemerkt hebben.” 

Laboratorium

En daarmee is het hoge woord eruit: klimaatverandering. Nu het steeds warmer wordt, en in de zomer ook steeds droger, moeten we met z’n allen op zoek naar slimme oplossingen om de verandering van het klimaat om te gaan. De Italiaanse architect Stefano Boeri heeft plannen gemaakt voor een groen appartementsgebouw, het Pallazo Verde, dat tegen 2022 moet verrijzen in de wijk Nieuw Zuid. 

En het Antwerpse toekomstlaboratorium Stadslab 2050 gaat nu alvast vier daken “klimaatrobuust” maken. Een groene laag, kan er zo voor zorgen dat het gebouw meer warmte vasthoudt in de winter en minder snel opwarmt in de zomer. “Er liggen nu miljoenen vierkante meters aan daken waar in de stad niets mee gedaan wordt”, zegt Greet Nulens van Stadslab 2050. “Daar wordt nergens water op gebufferd en nergens groen op gerealiseerd.”

De rol van het stadslab – om dat groen nu wel te realiseren – is om dakeigenaars en experts rond de tafel te krijgen. Ook helpt het lab met vergunningen of subsidies. Al is er wel nog een klein werkpunt, zegt Nulens. “Omdat er nog niet veel van deze daken bestaan, zijn er nog niet veel architecten thuis in deze materie. Om een ‘klimaatrobust’ dak te installeren, moet je veel kennis hebben van welke planten je kan gebruiken, maar je moet ook weten hoe je het water daarvoor regelt. Voor expertise kijken we daarom ook naar het buitenland. In Nederland staan ze zo al iets verder dan bij ons.” 

Voor elk van de vier klimaatdaken, zijn er nu al voorstellen geformuleerd. Op termijn zouden zo een Freinetschool, een appartementsgebouw, een kinderdagverblijf en het dak van de Couwelaar-bibliotheek in Deurne groen kleuren van boven. In het kinderdagverblijf Elief is het de temperatuur die vorige zomer al problemen heeft veroorzaakt.  “Die liep hierbinnen echt heel hoog op”, zegt Inge Seynaeve. “Wat het precies gaat worden weten we nog niet. We bekijken nu ook verschillende pistes, ook met zonnepanelen. Maar omdat de zomers warmer en warmer gaan worden, moesten we iets doen. Via het stadslab hebben we ook een kleine subsidie kunnen regelen.” 

Groene daken zouden niet alleen de temperatuur van de gebouwen lager kunnen houden. Als je er een volledige stad mee volzet, zouden ze ook heel de stad afkoelen. Het verschil tussen de stad en het platteland bedraagt volgens een recent onderzoek van de KU Leuven 's nachts nu al gemiddeld tussen de een à drie graden. Tijdens hittegolven kan dat verschil in grootsteden zelfs oplopen tot acht à twaalf graden Celsius. 

Proeftuin

Diezelfde KU Leuven heeft nu ook in Antwerpen een groene proeftuin op het dak van een gebouw van Beweging.net geïnstalleerd, compleet met een klein weerstation. Daar experimenteren wetenschappers nu met de waterhuishouding. “Ons computermodel heeft berekend dat de kans op rioleringsoverstromingen met een derde zou afnemen als je op alle Antwerpse daken een slimme sturing zou aanbrengen”, zegt Patrick Willems, professor Waterbeheer. “Als er dus hevige regen voorspeld wordt, kan je op voorhand al water laten afvloeien naar de riolering. Maar als er lange droge periodes aankomen, zou je het water ook kunnen ophouden op het groene dak. Of de schatting van het computermodel klopt, willen we op het dak gaan testen.” 

In de kleine perkjes op het dak – met uitzicht op de Boerentoren, en zelfs het topje van de kathedraal – staan er nu kleine vetplantjes, maar ook grassen. Die grassen zijn nuttig voor insecten, die het in de stad ook moeilijk hebben. Naar de toekomst toe zouden de gemeenschappelijke daken volgens de professor nog zeker banken moeten hebben, zodat ze ook mensen aantrekken. “We gaan allemaal dichter op elkaar in de steden moeten wonen", zegt hij. “Maar we gaan die ook leefbaar moeten houden. We gaan anders en slimmer moeten bouwen, en groen zal daar een belangrijke rol in spelen.”