Direct naar artikelinhoud
Opinie

Politieke macht is big business, en alleen Europa kan het evenwicht herstellen

Vincent StuerBeeld RV

Vincent Stuer is schrijver, theaterauteur, voormalig speechwriter bij de Europese Commissie en persvoorlichter van D66 in het Europees Parlement. Hij schrijft deze bijdrage in eigen naam.

Mediagigant Rupert Murdoch werd ooit gevraagd waarom hij voorstander van de brexit was: “Makkelijk: als ik naar Downing Street ga, doen ze wat ik zeg, als ik naar Brussel ga, zien ze me niet eens staan.”

Brute machtsmensen als Murdoch zijn kind aan huis in onze hoofdsteden. In de Brusselse wandelgangen lopen ze verloren. Zijn complexiteit maakt Europa vaak moeilijk te lezen, en zelden populair. Maar het betekent wel dat alleen openlijke argumenten en legitieme belangen er doorwegen, en niet de politieke druk of dreigementen van lobbyisten.

Roaming is een mooi voorbeeld. In de nationale politiek zijn telecomoperatoren nog steeds baas, gebaseerd op een historische monopoliepositie en de politieke banden die daarmee samengaan. Met economie heeft het allemaal weinig te maken. In Europa wegen de consumentenbelangen zwaarder. De extra roamingkosten werden steeds onverklaarbaarder, en vanuit Brussel was de druk om ze af te schaffen groot. De nationale regeringen hebben jarenlang geprobeerd dat af te zwakken en uit te stellen, maar uiteindelijk haalde de consument het.

Apple betaalt 13 miljard euro terug aan de Ierse belastingbetaler. Schrijf dat maar eens op een brexit-bus

Maar roaming is peanuts in vergelijking met de belangen die op wereldschaal in de politieke balans liggen, waarbij burgers en multinationals vaak lijnrecht tegenover elkaar staan. Europa kiest kant: mededingingscommissaris Margrethe Vestager verwees bijvoorbeeld het voordeelsregime voor Apple in Ierland louter op basis van de feiten naar de prullenmand. Apple betaalt nu 13 miljard euro terug aan de Ierse belastingbetaler. Schrijf dat maar eens op een brexit-bus.

Politieke macht is meer dan ooit big business: steeds vaker blijkt dat topbedrijven eigenlijk vooral top zijn in het omzeilen van overheidsregels. Milieukosten worden niet doorgerekend, sociale akkoorden niet nageleefd, belastingen niet betaald. Geef het falafelrestaurant bij mij om de hoek hetzelfde gunstregime als Amazon, en binnen twee jaar haalt het ook de Fortune 100. Alleen heeft het geen rechtstreekse lijn met wetgevers en regeringen, en moet het zich gewoon aan de regels houden.

Europese realpolitik

Het laat zich raden wie multinationals een luis in de pels is: Europa. Als omvangrijkste markt ter wereld is de EU gewoon te groot om te kleineren. Mark Zuckerberg weigerde meermaals voor het Britse parlement te verschijnen, maar kwam wel naar het Europees Parlement, waar hij met frisse tegenzin vragen afkaatste.

Maar er zit iets fundamentelers achter: de eigenheid van Europa schiet hen in het verkeerde keelgat. De EU is bij uitstek een regelgever. Hier geldt de macht van de wet, niet het recht van de sterkste. De rechtsstaat doortrekken naar het bovennationale niveau perkt hun vrijheid in. De politiek verbinden over nationale grenzen heen bedreigt hun uitzonderingspositie. Europa biedt tegenwicht aan krachten die het niet meer gewend zijn hoe dan ook belemmerd te worden.

Telkens als een brexit-financier het VK verlaat om in Monaco of Singapore een nóg gunstiger regime te zoeken voor zijn kapitaal, wordt het duidelijker: het hele gedoe over nationale soevereiniteit is zowel een anachronisme als een afleidingsmanoeuvre; hun bewegingsruimte is onze onvrijheid en vice versa.

Het evenwicht herstellen tussen de macht van internationale bedrijven en democratisch verenigde burgers is dé uitdaging van onze tijd

Het evenwicht herstellen tussen de macht van internationale bedrijven en democratisch verenigde burgers is dé uitdaging van onze tijd – en die zal in Europa beslecht worden.

Europa moet zijn rol als marktmeester ten volle spelen: de bovenmatige machtspositie van bedrijven moeten we blijven bestrijden, zowel voor Europese mastodonten die in vele sectoren – denk maar aan grootbanken, autoproducenten, vliegmaatschappijen of energiereuzen – nog steeds hun maatschappelijke verantwoordelijkheid uit de weg gaan, als voor globale spelers die wel onze markt maar niet onze regels willen.

We moeten meer dan ooit optreden tegen buitensporige machtsuitoefening van multinationals: Europese regels over privacy en data mining moeten gerespecteerd worden, en op het vlak van sociale normen en belastingontwijking moeten we een flinke stap vooruit durven te zetten. De versleten excuses – ‘het kan alleen internationaal geregeld worden’ en ‘we ondergraven onze concurrentiepositie’ – wegen steeds minder op tegen de economische, politieke en geopolitieke argumenten: we vechten echt om de toekomst van ons maatschappijmodel.

Het gaat om veel meer dan geld. Van Russische afbraakpolitiek en Chinees expansionisme tot Trumps hetze tegen de internationale rechtsstaat: economische macht leidt steeds vaker tot democratische onmacht.

Gedaan met de naïviteit, schijndiscussies en verontschuldigingen. Wie heeft er baat bij een sterk Europa? Onze burgers, onze consumenten, onze bedrijven, onze democratische instellingen en de waarden die ze belichamen. Welaan dan!