Wat nu met de muziek van Michael Jackson?

In de documentaire "Leaving Neverland" wordt Michael Jackson, niet voor het eerst, beschuldigd van seksueel misbruik van kinderen. De beschuldigingen zijn zwaar. Wat betekent dat voor de muziek van Jackson? Zijn er goede morele redenen om die niet meer te draaien op de radio?

Ik wil benadrukken dat het om beschuldigingen gaat, en het is gevaarlijk om op basis van beschuldigingen doortastende maatregelen te nemen. Anderzijds zijn de beschuldigingen niet nieuw, de feiten zijn ernstig en de beschuldigde is overleden. Door tijdelijke maatregelen te nemen, schaad je de overleden beschuldigde niet en kan je voorkomen dat slachtoffers gekwetst worden.

Stel dat Jackson de feiten gepleegd heeft. Hoe moeten we daar dan mee omgaan? Er zijn argumenten voor en tegen het weren van zijn muziek. Een argument om Jacksons muziek te blijven spelen is dat de esthetische kwaliteit van een kunstwerk losstaat van de morele kwaliteit van de kunstenaar. Moreel onberispelijke mensen hebben slechte kunst gemaakt, misdadigers hebben goede kunst gemaakt. Dat staat buiten kijf. Maar de regel "Eer de kunst, niet de persoonlijkheid van de kunstenaar" mag dan wel helder lijken, in de praktijk is hij niet altijd makkelijk toepasbaar.

Want wie of wat eer je als je op de radio een liedje van Jackson speelt? De kunst of de mens? We beschouwen kunst vaak (of dat nu terecht is of niet) als een uitdrukking van iemands persoonlijkheid of diepste zelf. De relatie tussen kunstenaar en kunstwerk is intiemer dan, bijvoorbeeld, de relatie tussen wetenschapper en theorie.

Als Einstein kinderen misbruikt zou hebben, zou geen enkele natuurkundige eraan denken om zijn relativiteitstheorie niet meer te gebruiken. De waarheid van die theorie staat los van de persoonlijkheid van de wetenschapper, maar de esthetische waarde van een kunstwerk kan veel moeilijker van de persoonlijkheid van de kunstenaar worden losgekoppeld.

Die persoonlijkheid wordt door zware feiten onherroepelijk aangetast. Soms hoor je wel eens dat we daden moeten veroordelen, geen personen. Maar hoe ernstiger de daden, en hoe regelmatiger ze worden gepleegd (zodat we ze niet als eenmalige uitschuivers kunnen afdoen), hoe meer ze ons iets lijken te zeggen over het karakter of de persoonlijkheid van iemand.

Als iemands muziek een uitdrukking is van zijn of haar persoonlijkheid, en als die persoonlijkheid besmet is door feiten van kindermisbruik, wordt "Eer de kunst, niet de persoonlijkheid van de kunstenaar" een theoretisch heldere, maar praktisch troebele regel.

Maar dat geldt voor veel regels, en het maakt ze niet noodzakelijk onbruikbaar. In bepaalde gevallen kan je het eren van de kunst en het eren van de kunstenaar wel degelijk scheiden. Dat is het makkelijkst als kunstenaars zichzelf op een of andere manier van hun kunst distantiëren: als ze maskers dragen op het podium, of als artiest een rolletje spelen, scheppen ze zelf afstand tussen persoon en kunst. Doen ze dat niet, zoals Jackson, dan kan je als liefhebber het onderscheid maken.

Zeg niet dat je van Jackson houdt, maar dat je van zijn muziek houdt. Een T-shirt met het gezicht van Jackson is anders dan een T-shirt met de cover van een cd, een poster boven het bed verschilt van een muziekverzameling in de kast. 

Het onderscheid tussen muziek en persoon (die weliswaar niet strikt gescheiden kunnen worden) kan dus functioneren als argument om Jacksons muziek te blijven spelen. Een eerste argument om dat niet te doen heeft met geld te maken. Als we liedjes van Jackson draaien, verdienen zijn erfgenamen daar geld aan, terwijl zij misschien wisten wat er aan de hand was, of meer hadden kunnen en moeten doen om het te verhinderen.

Ten tweede kan je van slachtoffers moeilijk vragen dat ze hun best doen om het onderscheid tussen muziek en persoon, dat troebel is, zo helder mogelijk te zien. Zij worden gekwetst als we een dader van kindermisbruik eren door zijn liedjes te spelen. En niet alleen zij: alle slachtoffers van gelijkaardige misdrijven en hun omgeving zien dat Jackson aandacht krijgt, terwijl zij nog te vaak in de kou blijven staan. 

De argumenten om Jacksons muziek niet te spelen worden zwakker naarmate de tijd verstrijkt: de mensen die geld verdienen aan Jacksons muziek zullen niet langer de mensen zijn die iets hadden kunnen doen, de slachtoffers van Jackson zullen er niet meer zijn.

Het is moeilijk te voorspellen welk beeld van Jackson de tijd zal opleveren: een beeld van Jackson-als-muzikaal-wonder of een beeld van Jackson-als-kindermisbruiker. In elk geval geldt: hoe minder je ermee kwetst, hoe minder reden je hebt om Jacksons muziek te weren, en doorgaans heelt de tijd wonden. 

Dat wil niet zeggen dat we decennialang moeten wachten om Jacksons muziek weer te spelen. Het komt er vooral op aan de muziek, in de mate van het mogelijke, niet aan slachtoffers op te dringen. Het zou moraliserend zijn om de verkoop van Jacksons muziek aan banden te leggen, of om zijn muziek niet langer via online platformen beschikbaar te stellen voor wie het wil.

In bepaalde contexten kan je verwachten met Jackson geconfronteerd te worden: een hitlijst met de beste nummers aller tijden, een documentaire over muziek uit de jaren ’80, enzovoort, en we mogen ook verwachten dat slachtoffers de pijn niet opzoeken. 

Het kan niet de bedoeling zijn om Jackson uit de muziekgeschiedenis te schrappen. Als maatschappij moeten we de geschiedenis met al haar kwalijke kanten in de ogen kijken, terwijl we begrijpen dat de confrontatie voor slachtoffers moeilijk, en in eerste instantie misschien onmogelijk is. 

Redelijk advies voor een openbare omroep lijkt me dus het volgende: schrap Jackson niet, maar spring er voorzichtig mee om. Ban zijn muziek niet uit programma’s waar mensen die kunnen verwachten (lijstjesprogramma’s, bijvoorbeeld), maar wees voorzichtig in, bijvoorbeeld, actualiteitsprogramma’s, waar mensen in de eerste plaats naar luisteren om zich te informeren. En probeer, in de mate van het mogelijke, het onderscheid tussen muziek en persoon te blijven maken.