Neven Fourat en Zouzou Ben Chikha: “Je afkomst bepaalt niet wie je bent, maar wel wat je doet”

Fourat: “Zouzou en ik kennen elkaar niet goed. Misschien is dit wel ons eerste echte gesprek. Dat is vreemd, ja, want ik ben opgegroeid in Knokke en Zouzou in Blankenberge. Onze vaders komen uit Sousse, een badplaats in Tunesië, aan de Middellandse Zee, en kwamen hierheen op aanraden van hun eigen vader. Die was kok in eigen land, werkte tijdens de vakanties in Normandië en ontdekte ook de Belgische kust. Werken, dat zouden ze hier doen. Werken, werken, werken. Zouzous vader is de eerste die naar België kwam, op vraag van de overheid. België zocht arbeidskrachten en de Ben Chikha’s trokken naar West-Vlaanderen.

“Ik heb gemengde gevoelens bij het begrip ‘familie’. Als achttienjarige kwam ik uit de kast en dat viel heel slecht. Een deel van de familie viel over me heen en stuurde haatberichten. Ik veranderde een paar keer van gsm-nummer en vluchtte haast naar de andere kant van Vlaanderen. Uit zelfbescherming heb ik een aantal familiebanden doorgeknipt, als die er al waren, en creëerde een nieuwe realiteit voor mezelf. Mijn vrienden werden mijn nieuwe familie – family by choice. Dat was hard, jawel, maar het was de enige weg. Mijn neven Zouzou en Chokri zocht ik toen niet op. Zij maakten furore met hun theatergezelschap Union Suspecte en ik wilde niet gratuit meesurfen op dat succes.

“Dat is eigen aan de Ben Chikha’s: koppigheid. Ik moest mijn eigen leven vormgeven. Een paar jaar na mijn coming-out lag ik in het ziekenhuis, als kankerpatiënt, en las over een nieuw toneelstuk van Zouzou en Chokri. In dat ziekbed stelde ik een bucketlist op en vulde hun namen in: ik zou hen nu wél opzoeken. Zodra ik ontslagen was uit het ziekenhuis, kocht ik een fles champagne en trok naar Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen van Union Suspecte.

“De ouders van Zouzou lieten mij nooit vallen. Van hen kreeg ik geen haatberichten. Zie ik Zouzous moeder, dan voel ik authentieke liefde. Ook van Zouzous vader, en dat waardeer ik. Net zoals ik mijn eigen moeder echt wel op handen draag. Zij is de heldin die me wees op de moeilijkheden om een volwaardige plek af te dwingen in de maatschappij, me erop wees dat ik dubbel zo hard mijn best moest doen. Zelf sprak mijn moeder de taal niet, kon ze tot haar frustratie de letters op een verkeersbord niet lezen, maar ze stuurde me wel naar de bibliotheek, naar de atletiekclub en naar de jeugdbeweging. Haar harde leven verklaart mijn streven naar sociale rechtvaardigheid, wat samen met de ecologische gedachte de grondlaag vormt van mijn politiek engagement.

“De framing die heel je leven op je wordt geprojecteerd, de steeds terugkerende vraag ‘Ben jij een Tunesische Belg of een Belgische Tunesiër?’, dat vreet tijd en energie. Het kostte me ook moeite om die framing niet te internaliseren, die niet in me op te nemen. Die maatschappelijke status quo is nu gelukkig doorbroken, tot mijn grote vreugde. Wat rest zijn wat identitaire en xenofobe oprispingen. De vorige generaties werden gecriminaliseerd omdat ze de taal niet spraken, nadien laaide het hoofddoekendebat op, nu het vreemdelingendebat. Welke thema’s blijven er over tien jaar nog over om mensen klein te houden? Geen meer. De weerstand is gebroken. Dat ik hier nu zo over praat met de neef die ik niet goed ken, mannekes, dat voelt echt goed.”

Zouzou

“Na de voorstelling, ergens begin jaren 2000 was dat, diep in Limburg, kregen we een fles champagne in de hand gedrukt, Veuve Clicquot dan nog. Een cadeau van Fourat, zo bleek. Eerlijk? Ik dacht: ‘Fourat? Ah, juist, wij hebben nog een neef ook!’ Mijn broer Chokri vertelde me toen over de moeilijkheden die Fourat ervoer, over de onheuse behandeling na zijn coming-out. Dat was allemaal nieuw voor mij. Echt waar, ik wist van niets. Logisch ook, want ik zag Fourat bijna nooit. Misschien eens op een oudejaarsavond in Knokke bij een oom, tussen allemaal andere mensen die ik niet kende. Nu ik hoor wat hij allemaal heeft meegemaakt, heb ik alleen maar diep respect voor de weg die hij heeft afgelegd.

“Ik voel dat Fourat meer afweet van onze familiegeschiedenis. Dat hele verhaal voelt aan als een puzzel van vijfduizend stukjes en Fourat maakt het beeld nu helderder. Grootvader in Normandië? Wist ik niet. Af en toe werpt een klein puzzelstuk een nieuw licht op de zaak. Zo kwam ik ooit een ex-collega van mijn vader tegen, hij werkte in een fabriek van landbouwmachines in Zedelgem. Die zei: ‘Uw vader, dat was nogal een geestigaard!’ Dat beeld strookte totaal niet met de strenge, norse vader uit mijn jeugd.

“De Ben Chikha’s vormden toen geen community. Nu nog altijd niet, overigens. Het ging om hard werken, veel geld verdienen, om dan succesvol terug te kunnen keren naar Tunesië. Er vond een soort opbod plaats: wie schopt het hier het verst? Bij gebrek aan een familiale gemeenschap om op terug te vallen hebben wij, mijn broers, zussen en ikzelf, onze kar gekeerd en gedacht: ‘Bon, wij gaan het hier in Vlaanderen moeten doen, hè.’ We creëerden als het ware een eigen, nieuwe familie. Chokri met zijn eerder intellectuele vrienden, en ik, euh, samen met stratiers, die iets minder veelbelovend waren. (lacht) Een goede vriend, acteur Mourade Zeguendi, is ingeburgerd in de Marokkaanse gemeenschap in Brussel. Hij kan erop terugvallen. Zo’n gemeenschap ontbrak voor ons in West-Vlaanderen.

Gekke gewoontes

Fourat over Zouzou: “Ik herinner me de vreemde danspassen van Zouzou op een huwelijksfeest.”

Zouzou over Fourat: “Scoren bij de verkiezingen!” (lacht) 

“Het zijn ook de schijnbaar toevallige contacten die mijn leven mee hebben bepaald. Ik was een skater en leerde in Blankenberge de lokale hippies kennen in jeugdhuis De Knobbel, stond er niet veel later zelf achter de toog en ontdekte via hen ook muziekfestival Dranouter. Wij ontglipten als het ware de cultuur van onze ouders, tot hun frustratie. Dan vroegen ze ons op vakantie in Tunesië om de Koranschool eens te bezoeken, of om Arabisch te leren, maar dat voelde zo vreemd aan. Zo raak je dus verwikkeld in een identitaire zoektocht waarbij je voor niemand nog goed kunt doen. 

“Dat je de cultuur van je grootouders en ouders niet voortzet, voelt aan als verraad. Tegelijk ben je in België ook nog ‘de ander.’ Pas later besefte ik dat niet je afkomst bepaalt wie je bent, maar wel wat je doet. Je collega’s, je vrienden, zíj bepalen je identiteit, niet je familiegeschiedenis. Ik durf nu te zeggen dat die zoektocht achter me ligt. Net zoals Fourat gewoon Fourat is, ben ik Zouzou. En bak ik een ei, dan bak ik een ei. Voilà.”

actionzoohumain.be