De hoofdpunten van de brexitdeal tussen Juncker en May gewogen: oude beloften in nieuwe woorden

Nadat het Lagerhuis in januari de eerdere Brexitdeal (uit november) tussen May en de EU massaal verwierp, zette Londen in op drie fronten. May wilde een juridisch bindende verzekering dat de speciale backstop – de regeling die een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland voorkomt – het Verenigd Koninkrijk niet voor eeuwig aan de EU zou kluisteren. Ze wilde zekerheid dat de Unie niet zou dralen over een toekomstig handelsakkoord. En ze drong aan op aanpassing van de eveneens in november door haar en de EU afgezegende “politieke verklaring”.

Het was rekken en trekken aan de randjes, want aan de Brexitdeal zelf – de zogenoemde Terugtrekkingsakte van 585 pagina’s – werd niet meer getornd. De EU27 stond niet toe ook maar een komma te wijzigen in dit moeizaam tot stand gekomen compromis. Het resultaat van de vaak onnavolgbare gesprekken afgelopen maanden zijn drie nieuwe verklaringen.

Instrument

Het eerste luistert in de Brusselse wandelgangen naar de intrigerende naam ‘het Instrument’, in de tekst zelf gevolgd door het minder opwindende “met betrekking tot de overeenstemming over de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk en Noord-Ierland uit de Europese Unie”. Feitelijk bevat dit ‘instrument’ niets nieuws. De tekst spreekt van een “heldere en ondubbelzinnige verklaring” over wat in november vorig jaar reeds was overeengekomen (en verworpen door het Lagerhuis).

Wat de nieuwe verklaring doet is nogmaals op een rijtje zetten dat de gewraakte backstop het liefst nooit wordt ingevoerd. Als dit onverhoopt toch gebeurt, zal het slechts tijdelijk zal zijn. En er is een arbitragemechanisme voor het geval de EU zich onbehoorlijk gedraagt en Londen uit de backstop wil stappen.

Ook beloven de partijen opnieuw “snel” (was eerder: “voortvarend”) te onderhandelen over een handelsverdrag tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk, een verdrag waarmee de Ierse grenskwestie zonder backstop opgelost wordt.

Het hergroeperen en onderstrepen van de eerder afgesproken relevante passages uit de Terugtrekkingsakte is bedoeld als “opfrissertje” voor de Lagerhuisleden. Zoals een betrokken EU-ambtenaar het verwoordt: “Het merendeel van de Britse parlementariërs heeft die akte nooit gelezen.” Het “instrument” geldt als referentiepunt bij eventuele geschillen en is in dat verband juridisch bindend.

Gezamenlijke verklaring

Het tweede document waar May en Juncker zich op verenigden, is een aanvulling op de politieke verklaring van haar en de EU-leiders uit november vorig jaar. Ook hier niets nieuws onder de zon, wel nadere uitwerking. May en Juncker beloven een supersnelle start van de handelsgesprekken, inclusief een tijdpad en een inventarisatie van de grootste potentiële obstakels.

Verder wordt de zoektocht naar “alternatieve arrangementen” benadrukt om grenscontroles tussen Ierland en Noord-Ierland te voorkomen. Daarbij gaat het om mogelijke controles elders (niet bij de grens maar bij de exporterende bedrijven), samenwerking tussen douaneautoriteiten en nog niet bestaande technieken voor controle op afstand. ‘De zoektocht naar de eenhoorn’, stelt een EU-diplomaat.

Eenzijdig verklaring Londen

Het derde document is een unilaterale verklaring van het Verenigd Koninkrijk. May stelt daarin dat bij deloyaal gedrag (obstructie), van de EU, Londen niets kan weerhouden van het opzeggen van de backstopregeling voor de Iers/Noord-Ierse grens. Voorwaarde is wel dat dit in de voorziene geschillenprocedure van de Terugtrekkingakte past. Een delicaat compromis tussen May en Juncker, want in internationaal recht is een unilaterale verklaring bindend als de andere partij zich er niet tegen verzet.

In het verleden heeft de EU vaker “interpreterende verklaringen” gebruikt om afspraken en verdragen voor lidstaten acceptabel te maken. Zo kreeg premier Rutte zijn “inlegvel” over het Oekraïneverdrag dat eerder per referendum in Nederland was verworpen. Met deze “verzekering” zette Rutte toch zijn handtekening. Over het handelsverdrag met Canada (Ceta) kwam ook een “verklarende verklaring” om onder meer het Waalse parlement over de streep te trekken. Vanavond zal blijken of deze strategie in het Lagerhuis succesvol is.