Patiënt aarde maakt de mens ziek
Het is zoiets als een total body scan maar dan voor de planeet. Een algeheel onderzoek naar de fysieke toestand van het milieu en de leefomgeving van de aardbewoners. De tak van de Verenigde Naties die over milieu gaat, de UNEP, brengt op verzoek van de lidstaten zo’n check-up eens in de vier jaar uit. Bijna 200 milieuministers krijgen vandaag in Kenia op een VN-conferentie de uitslag.
De patiënt is niet in goede staat, luidt de diagnose. Klimaatverandering bedreigt hele ecosytemen, de biodiversiteit holt achteruit, grote gebieden dreigen onleefbaar te worden, lucht en water zijn te zeer vervuild, land verliest vruchtbaarheid. De planeet moet echt een stuk gezonder worden. Dat kan nog, stelt de UNEP, maar dan moet de hele wereld meteen in actie schieten.
Een kwart van de ziektes en doodsoorzaken is gerelateerd aan het milieu
Een ongezonde aardbol betekent namelijk ongezonde bewoners. De titel van het rapport is dan ook ‘Healthy Planet, Healthy People’. Een kwart van de ziektes en doodsoorzaken bij mensen is gerelateerd aan het milieu. Luchtvervuiling eist 6 tot 7 miljoen vroegtijdige doden per jaar, is één van de vele onaangename feiten uit de studie. Vieze lucht zorgt voor 5 biljoen dollar aan welvaartsverlies, zo is de schatting, 6,6 procent van het wereldwijde inkomen. Ruim 24 miljoen mensen in 118 landen moesten in 2016 hun heil elders zoeken vanwege aan het klimaat gerelateerde rampen. De voedselvoorziening voor velen loopt gevaar door droogte en overstromingen. En dat terwijl de planeet geacht wordt in 2050 tien miljard mensen te voeden.
Vele wegen
Een enorme uitdaging, constateert Joyeeta Gupta, die als co-voorzitter mede leiding gaf aan de totstandkoming van dit zesde overzichtsrapport. “De feiten in het rapport zijn op zich bekend”, zegt Gupta, hoogleraar ‘Environment and development in the global south’ aan de Universiteit van Amsterdam. “Maar het is voor het eerst dat ze zo breed, allemaal in samenhang en met hun uitwerking op de gezondheid van mensen gepresenteerd worden. Als we al die ontwikkelingen doortrekken naar de toekomst, dan betekent dat veel slecht nieuws.
“Sommige doelen die de wereld zichzelf gesteld heeft, zoals betere toegang tot schoon drinkwater en meer hernieuwbare energie, zijn goed op weg, maar een heleboel andere niet. Het goede nieuws is dat er vele wegen zijn naar een duurzamere wereld, zoals minder vlees eten, minder plastic, fossiele brandstoffen zoveel mogelijk uitbannen, efficiënter met grondstoffen omgaan en lokaal landbeheer.”
Vlees
Daarbij doemen vele dilemma’s op, die Gupta ook tegenkwam bij de opstelling van het rapport. Neem het eten van vlees. De productie van vlees slokt nu 77 procent van de beschikbare landbouwgrond op. Landbouw is goed voor 70 procent van het watergebruik op aarde. Vleesproductie levert daarbij veel uitstoot van broeikasgassen op.
‘Westerse landen moeten als rolmodel fungeren voor de rest van de wereld’
Maar het advies ‘de consumptie van vlees moet omlaag’ is een brug te ver voor veel landen. Dat wordt dan geformuleerd als: ‘een gezond dieet’. “Landen in Latijns-Amerika vinden dat moeilijk. Vlees is onderdeel van hun cultuur en ze verdienen er bovendien geld mee. Het is wel begrijpelijk dat ze zeggen: Westerse landen mogen gewoon hun auto’s blijven produceren en wij moeten minderen. Voor andere delen van de wereld zit de oplossing wellicht juist weer in de cultuur. Grote delen van India kennen een vegetarisch menu. Het hoeft niet altijd een hele grote verandering te zijn. Hoe is al die kennis van ingrediënten en recepten te verspreiden?”
Zou het wel lukken de vleesconsumptie terug te dringen, dan is dat op meerdere fronten tegelijk positief. Want waar alle verschillende problemen van de planeet samenhangen en elkaar veelal versterken, kan ook de oplossing een veelkoppige uitwerking hebben: minder beslag op grond, minder CO2-uitstoot, minder watergebruik, betere kans voor biobrandstoffen en minder vlees eten is gezonder voor het menselijk lijf.
India
Een ander dilemma ligt in de ontwikkelde versus zich nog ontwikkelende economieën. Grote uitstoters zijn China en India, maar die landen zijn nog volop in een ontwikkeling die ook veel vervuiling meebrengt. “Tegelijk is daar ook de meeste gezondheidswinst te halen. Het effect van klimaatverandering op de gezondheid bijvoorbeeld, kost in die landen veel meer dan de investeringen om de opwarming op 1,5 graden te houden.”
Gupta, afkomstig uit India, ziet het in haar eigen familie. “Mijn moeder woont in de buurt van New Delhi en heeft veel last van luchtvervuiling. Nu is er een luchtzuiveraar in haar huis geplaatst. Dat kost veel geld, het is beter als er voortaan in schonere lucht wordt geïnvesteerd.”
De hoogleraar hoopt ook dat landen als India er beter in gaan slagen de vuile paden te vermijden die het Westen is opgegaan. “Bij mijn moeder zijn recent gasleidingen aangelegd. Ze had al gas, maar uit een tank. Dat is niet slim want als er een hele infrastructuur komt, ligt die er voor een lange periode en kost het weer veel tijd om er vanaf te komen.”
‘Landen moeten meer naar de lange termijn kijken, niet slechts naar één regeerperiode’
De zesde Environmental Outlook, zoals het UNEP-rapport heet, zou zijn weg moeten vinden naar politici en beleidsmakers en meehelpen dit soort besluiten te voorkomen.
Gupta: “Daar is wel leiderschap voor nodig. Landen moeten meer naar de lange termijn kijken, niet slechts naar één regeerperiode. Milieuministers hebben meestal ook niet de meeste macht. Met dit rapport kunnen ze wel samen optreden met de ministers van gezondheid en zo misschien hun invloed vergroten. En Westerse landen moeten hun verantwoordelijkheid nemen en als rolmodel fungeren voor de rest van de wereld.”
Ook Nederland, dat via het Planbureau voor de Leefomgeving heeft bijgedragen aan het rapport, kan meer doen, vindt Gupta. “Snel de kolencentrales sluiten bijvoorbeeld. Nederland loopt achter op het gebied van hernieuwbare energie in Europa. Ook op het gebied van voedsel moet veel gebeuren. Westerse landen zijn verantwoordelijk voor 56 procent van de wereldwijde voedselverspilling. Daar is veel meer beleid voor nodig om dat tegen te gaan, dat geldt ook voor het eenmalig plasticgebruik.”
De politiek moet het voortouw nemen: “Het vraagt een sterke overheid om de industrie aan te sporen meer te doen en om de burger te steunen op weg naar een gezondere economie.”
Is vrouwenemancipatie goed voor het milieu?
Vrouwenemancipatie kan helpen duurzame doelen sneller te bereiken, is een stelling in de ‘Environmental Outlook’. Betere opleiding van vrouwen en verspreiding van kennis over gezondheid kan bijvoorbeeld de groei van de bevolking afremmen. Populatiegroei is één van de oorzaken van de verslechtering van de leefomgeving.
De aandacht voor vrouwen is niet zonder discussie, zegt Joyeeta Gupta. “Emancipatie kan ook leiden tot meer uitstoot omdat vrouwen actiever worden. Zoals in Saudie-Arabië waar ze hun rijbewijs halen, wierp iemand op. Maar dan gaan mannen misschien wel minder rijden. Belangrijker is dat vrouwen in grote delen van de wereld de boodschappen doen, het land bewerken, koken. Als zij dat duurzamer gaat doen, kan dat de ontwikkeling versnellen.”