Leraars die de klimaatjongeren inspireren: “Deze jongeren zijn onze beste en wellicht ook láátste hoop om een catastrofe te vermijden”
Hoezo, de jeugd heeft geen idealen meer? Al wekenlang lopen op donderdag de schoolbanken leeg en de straten vol. Duizenden tieners betogen voor een beter klimaat, en doen dat met een zelden geziene bevlogenheid. Vanwaar komt die maatschappelijke betrokkenheid? De rol van een inspirerende leerkracht is cruciaal, zo geven veel bosbrossers aan. Deze vier leerkrachten weten hun stempel te drukken. “De jeugd wint altijd, je zult het zien.”
Bart Stein: “Durf te denken”
Twee meisjes trokken het klimaatprotest in Vlaanderen op gang: Anuna De Wever en Kyra Gantois. Hun engagement is op dezelfde schoolbanken ontstaan: die van het Koninklijk Atheneum in Mortsel. Bart Stein (32), de leerkracht zedenleer die hen naar eigen zeggen inspireerde om met open vizier naar de wereld te kijken, kent hen als bevlogen activisten met een scherpe mening.
Bart Stein: “Ik vind het een eer dat Anuna en Kyra mij aanwijzen als één van de leerkrachten die hen heeft geïnspireerd, maar ik wil benadrukken dat het klimaatprotest hun eigen verdienste is. Zo ver reikt mijn invloed niet (lacht).
“Ik weet eigenlijk niet meer of Kyra tijdens mijn lessen zedenleer ook al zo begaan was met het klimaat, maar ze was wel al een zeer bevlogen, mondige en geëngageerde jonge vrouw, die haar mening bovendien goed kon onderbouwen. Net zoals Anuna. Ze is ook altijd een voorvechter van rechtvaardigheid geweest.”
Die uitgesproken mening weerklinkt nu elke donderdag in de straten van onze steden, dankzij Youth for Climate.
Stein: “Hun enthousiasme is zodanig aanstekelijk dat ik op die eerste donderdag bíjna was gaan mee betogen. Tot de directie me erop wees dat ik zo medeverantwoordelijk kon worden gesteld voor de spijbelende leerlingen. Iets té enthousiast dus (lacht).
“Nu, die betogingen behoren eigenlijk niet toe aan volwassenen, maar aan de leerlingen. Hun eisen steunen op jeugdig enthousiasme, en staan los van politieke ideologie. Dat is wat die beweging zo mooi maakt.”
Twee leerlingen uit uw school hebben een hele generatie gemobiliseerd. Wat zit er bij jullie in het drinkwater?
Stein: “Moeilijke vraag, want bij sommige jongeren leeft de klimaatproblematiek heel hard, terwijl anderen er totaal niet mee bezig zijn. Meestal is het afhankelijk van klas tot klas, maar er valt geen peil op te trekken. Anuna studeert humane wetenschappen, Kyra zat in de richting toerisme.”
De klimaatprotesten zijn allicht een dankbaar onderwerp voor je lessen zedenleer?
Stein: “Absoluut, ze zijn een ideale aanleiding om thema's als sociale rechtvaardigheid aan te halen, of individuen te bespreken die het politieke denken mee hebben veranderd, zoals Rosa Parks, Nelson Mandela of Gandhi.”
Is de betogende jeugd per definitie links?
Stein: “Nee, maar dat is wel het beeld dat bij velen leeft, door de polarisering die de kop opsteekt.
“We kampen momenteel met enkele moeilijke maatschappelijke discussies, waarop het wij-zij-denken een makkelijk antwoord is. Nadenken is vermoeiend, en veel mensen vinden houvast bij zo'n simpel antwoord waar ze niet te lang bij hoeven stil te staan. Met polarisering tot gevolg.
“Ik probeer daartegen in te gaan. Onlangs heb ik het in mijn les gehad over Dries Van Langenhove en zijn oproep om linkse leerkrachten te filmen in de klas. We hebben toen gepraat over links versus rechts, en wat die begrippen betekenen. Wat ik hun probeer uit te leggen, is dat links of rechts georiënteerd zijn niet zo eenduidig is als een voetbalhooligan die achter zijn ploeg staat. Het is oké om in bepaalde zaken rechts te zijn, en in andere links. Zo vorm je een genuanceerd beeld van de wereld. Leerlingen moeten in mijn lessen zélf nadenken, om zo hun blik op de wereld te verruimen. Daarbij gebruik ik vaak de uitspraak van Immanuel Kant: 'sapere aude', durf te denken.”
Lukt het om je leerlingen het licht te doen zien?
Stein: “Onlangs had ik een leerling die vol vooroordelen zat over Marokkaanse jongeren. Hij zei: 'Ik denk dat ik een racist ben.' Hij was gepest, steeds door Marokkaanse jongens. Maar die jongen kwam van een school met een migratiegraad van meer dan 90 procent. De kans dat de pestkoppen op die school een vreemde origine hebben, is dan bijzonder groot. Toen ik hem daarmee confronteerde, begon hij al genuanceerder te denken.
“Een mening vormen is eenvoudig, maar een genuanceerde mening opbouwen is aartsmoeilijk. Leerlingen leren vaak meer van hun leeftijdsgenoten dan van de leerkracht die vooraan in de klas staat te preken. Daarom laat ik hen vaak in groep debatteren. Op die manier hoop ik hen te vormen tot actieve burgers.”
Beschouwen jonge mensen de wereld als een griezelige plek?
Stein: “De jeugd krijgt berichtgeving binnen van over de hele wereld, via nieuwssites, kranten, sociale media... Een groot verschil met toen ik zo jong was. Jongeren leven vandaag niet meer in een afgeschermde bubbel. Ze weten al goed hoe de wereld eruitziet. Soms ben ik bang dat ze daardoor afgestompt raken, en niet meer geraakt worden door onrecht of gruwel. Onze opdracht als leerkracht is hen daar vragen bij te leren stellen.”
Leerlingen groeien op met niet altijd zo onschuldige internetmemes.
Stein: “Klopt. Die memes verspreiden zich razendsnel in bepaalde subculturen. En dat kan gevaarlijk zijn als zulke memes draaien rond extremisme of racisme. Als jongeren er hun denken door laten bepalen, loop je het risico op normvervaging.”
En dat beseffen leerlingen niet altijd?
Stein: “Memes zijn makkelijk te lezen. Het zijn geen lange teksten die je moet doorworstelen. Ze zijn humoristisch en makkelijk te delen. Kortom, op maat van de jeugd. Maar leerlingen moeten wel leren hoe ze die memes het best interpreteren en relativeren.”
Je was verbaasd dat Anuna en Kyra jou aanwezen als inspiratiebron. Moeten leerkrachten niet per definitie een indruk nalaten op hun leerlingen?
Stein: “Dat hoop ik toch, ja, dus als leerkracht en als mens ben ik bijzonder fier op wat Kyra en Anuna hebben bereikt. Ze laten hun mening niet in het ijle zweven, maar proberen de wereld ten goede te veranderen.”
Mathias Vander Hoogerstraete: “CO2 berekenen”
Mathias Vander Hoogerstraete (29) geeft filosofie en zedenleer aan het Koninklijk Atheneum in Etterbeek. Het engagement dat hij bij zijn leerlingen zag, deed hem mee Teachers for Climate oprichten.”Want ook leerkrachten hebben stakingsrecht.”
Hoe is dat engagement bij de leerlingen gestart?
Vander Hoogerstraete: “Een aantal leerlingen heeft onlangs een klimaatgroep opgericht waarin ze tijdens de middagpauze nadenken over initiatieven zoals het opvangen van regenwater. Die groep breidde al snel uit van drie tot twintig leerlingen, en toen ze besloten om mee te lopen in de allereerste klimaatbetoging, kregen ze maar liefst 400 van onze leerlingen mee.”
Hoe voelde dat?
Vander Hoogerstraete: “Ik heb al veel betogingen meegemaakt, maar de energie en de onbevangen levenslust die ik bij de leerlingen voelde, was ongezien. 'Neem mijn mening mee in je dikke BMW!' scandeerden enkele van de vierdejaars tussen de auto's in de Wetstraat. 'Please take the metro next time, sir' kregen klagende bestuurders als antwoord. Ik zag frisse en hoopvolle geesten met lef. Onze jongeren begrijpen precies wat het klimaatdebat zo hard mist.”
En volgde er daarna weerklank in de lessen?
Vander Hoogerstraete: “Maandagochtend had ik krantenknipsels en beeldmateriaal mee van het debat in 'De zevende dag'. Maar die gasten waren al helemaal mee: ze hadden alles al bekeken en stonden klaar om meteen aan het klasdebat te beginnen. Zo'n mentaliteit bereik je met geen enkele les. Ze vertelden me dat ze zich voor het eerst echt gehoord voelden, dat ze voor het eerst het gevoel hadden dat ze een impact konden hebben. 'We móéten dit wel doen,' vertelde Pili Verbinnen (één van de Brusselse voortrekkers van Youth for Climate, red.) mij na een les. 'Want tegen de tijd dat we mogen gaan stemmen, is het misschien al te laat.‘”
Hoe reageerden de leerkrachten op zoveel jong geweld?
Vander Hoogerstraete: “De eerste donderdag waren er nog gemengde reacties, maar dat is snel gekeerd. We mogen niet oproepen om lessen te missen, maar komaan zeg, hoeveel jaar wordt er al niet geklaagd over de luie Facebookgeneratie? Ik kijk echt op naar mijn leerlingen, en bewonder hun lef.
“Grappig wel, intussen voelen leerkrachten zich scheef bekeken als ze met een plastic flesje de klas binnenstappen, of als ze een broodje met vlees bestellen.”
In een opiniestuk in De Standaard schreef je onlangs over klimaatgepamper.
Vander Hoogerstraete: “Ik had het over de bemoederende reacties van politici. Ze stonden meteen met het vingertje te wijzen. 'Eén keer een les missen en het zal snel bergaf gaan met je schoolcarrière!' Dat is een drogreden. En het is bovendien erg frustrerend voor mijn leerlingen, omdat ze hopen op een andere reactie van de ter plaatse trappelende politici tegen wie ze op straat komen. Het zijn jongeren die zijn opgegroeid met fietsacties en dikketruiendagen, maar die ook weten dat één spaarlamp het fundamentele verschil niet zal maken.
“Ik vind dat we als leerkrachten niet anders kunnen dan hen te steunen in hun protest. Wat niet wegneemt dat de school onwettige afwezigheden moet opnemen, al dan niet met een sanctie op woensdagnamiddag. Maar die sanctie zorgt er net voor dat de leerlingen de keuze wordt gelaten zich al dan niet te engageren.”
Staan maatschappelijk hete hangijzers hoog op de lesagenda?
Vander Hoogerstraete: “Tijdens de klimaatconferentie in Polen hebben we onze eigen alternatieve conferentie georganiseerd, en enkele weken geleden waren de leerlingen nog met een digitaal klimaatspel in de weer. Maar het kan altijd beter. Het klimaatdebat kun je ook in de lessen wiskunde aan bod laten komen. Waarom geen CO2-modellen berekenen? Zelfs tijdens één van de strafstudies kwam er een workshop over klimaatoplossingen aan bod.”
Zijn de leerlingen geïnteresseerd in politiek?
Vander Hoogerstraete: “Ze ervaren politiek vaak als iets abstracts. 'Politici, zijn dat die mannen die in maatpak op televisie komen?' Onlangs lieten we hen politici uitbeelden. De teneur was negatief: oudere mannen met geld dat uit de broekzakken puilde. Daarom proberen we onze leerlingen duidelijk te maken dat de politiek een speelveld is waarvan politici maar óók zij deel uitmaken. Dat doen we door debatten te organiseren waarbij we ngo's zoals Greenpeace uitnodigen. De leerlingen discussiëren en leren zo veel meer bij over politiek dan wanneer we de lokale gemeenteraadsleden zouden laten aanschuiven.”
Je hebt er vertrouwen in dat je leerlingen hun weg zullen vinden in onze maatschappij?
Vander Hoogerstraete: “Ik denk dat de klimaatbrossers bewijzen dat ze heel wat in hun mars hebben. Die betogingen zijn volgens mij een gamechanger, een schokgolf die de volgende decennia verder zal uitdijen. Hopelijk onder de vorm van meer daadkracht en solidariteit. Ik ben benieuwd. Deze jonge mensen worden de politici en leiders van de toekomst. Dit biedt hoop dat ze het beter zullen doen dan de vorige generatie.”
Ondertussen heb je samen met leerkrachten van andere scholen Teachers for Climate opgericht. De leerlingen inspireren de leerkrachten?
Vander Hoogerstraete: “Klopt! Het frustreerde mij, en mijn collega's, dat de jongeren zo vurig voor het klimaat opkomen en de enige reactie van volwassenen een schouderklopje of een opiniestuk is. De jongeren verwijten ons een gebrek aan daadkracht. 'Mochten jullie staken, meneer, dát zou pas een verschil maken!' Ja, daar sta je dan. Dus besloten we actie te ondernemen. Op dit moment is er veel overleg onder leerkrachten over een gezamenlijke stakingsdag op 15 maart: een wereldwijde actiedag voor het klimaat.”
Matthias Verougstraete: “Erg rechtse ideeën”
Matthias Verougstraete (36) is leerkracht Latijn en filosofie in het Sint-Jozef-Klein-Seminarie in Sint-Niklaas. Hij leert zijn leerlingen hoe ze kritisch kunnen denken. 'Een dankbare leerling is me meer waard dan geld op mijn rekening.'
“Een meisje uit het vierde middelbaar stuurde me een paar weken geleden een berichtje. 'Ik wil samen met de rest van de klas deelnemen aan de klimaatbetoging in Brussel. Kunt u ervoor zorgen dat we toestemming krijgen van de directeur?' Als school proberen we de leerlingen te laten uitgroeien tot kritische burgers, dus konden wij hen toch niet verhinderen hun stem te laten horen?”
Als mens wil je dat ze gaan betogen, maar als leerkracht ligt het misschien moeilijker?
Verougstraete: “Ik heb er geen problemen mee. Ik denk dat ze tijdens zo'n betoging meer leren over actief burgerschap, vrijheid en verantwoordelijkheid dan in eender welke les wiskunde of Latijn. De jeugd zou geen idealen meer hebben, hoor je weleens. Als je leerlingen dan besluiten op de barricaden te gaan staan, kun je alleen maar trots zijn.
“Maar uiteraard kun je hen als leerkracht niet aanmoedigen om te spijbelen. Daarom bedacht de school een paar voorwaarden: de leerlingen die betogen, moeten toestemming hebben van hun ouders, een selfie nemen als bewijsmateriaal en deelnemen aan duurzaamheidsprojecten op school.
“Uiteindelijk zijn vijftien van de twintig leerlingen uit mijn klas naar Brussel getrokken. In de weken die volgden, zijn er een aantal afgehaakt. Voor sommigen is het niet haalbaar om elke week hun schoolregime om te gooien. Anderen voelen de afkeuring van hun ouders, of de maatschappij.”
Je doelt op de vaak nogal cynische commentaren op allerhande fora?
Verougstraete: “Inderdaad. Die zijn ergerlijk. Ze zijn veelal afkomstig van anonieme gifspuiers. Het is intellectueel oneerlijk om de oprechtheid van die jongeren te ondergraven door een foto te posten met achtergelaten rommel op Pukkelpop. Dat is een andere discussie.”
Hoe reageren jouw leerlingen daarop?
Verougstraete: “Ze weten niet goed wat ze ermee moeten aanvangen. 'We lezen die en lachen er even mee,' zeggen ze dan. Maar impact hebben die reacties sowieso. Onze jongeren worden langs alle kanten neergesabeld, maar blijven voortdoen. Moedig.”
Hoe leer je hun om te gaan met die negatieve reacties?
Verougstraete: “Door met een open vizier een gesprek aan te gaan, ook al ben je het niet eens met iemands standpunt. Want dát is de oorzaak van al die zure commentaren: we durven niet meer te discussiëren. Door sociale media zijn we in onze ivoren toren gekropen. De discussie aangaan betekent jezelf kwetsbaar opstellen, niet de tegenpartij kleineren.
“De klimaatbrossers komen zo vaak in het nieuws dat polarisatie de bovenhand krijgt en alle nuance verloren gaat. Het klimaatdebat zou zogezegd gekaapt zijn door extreemlinks. Komaan zeg, het gaat hier om jonge gasten die protesteren met het enige middel dat ze hebben: hun eigen stem.”
Sinds de Pano-uitzending over Schild & Vrienden zouden leerkrachten steeds vaker leerlingen zien die een extreemrechts gedachtegoed aanhangen. Merk jij dat ook op?
Verougstraete: “Eigenlijk wel. Al laten ze dat niet altijd blijken. Meestal krijg je antwoorden die sociaal wenselijk zijn, maar in discussies merk je dan dat sommige leerlingen erg rechtse ideeën hebben.
“Ik geef elk jaar de opdracht om een hedendaagse cartoon te zoeken over het paard van Troje. Dan zie ik prenten waarop vluchtelingen en IS-strijders uit het paard komen gekropen. Ook dit jaar kreeg ik zo'n cartoon, en die leerling schreef zonder blikken of blozen dat er een migratiestop moet komen omdat vluchtelingen ons handenvol geld kosten. Ze goochelen dan met grote woorden als 'onze identiteit' en 'onze normen en waarden'.
“Vorig jaar verschenen er overal op school stickers met slogans als 'Make Vlaanderen great again.' Ik dacht eerst dat het een ironische toespeling op Trump was, maar blijkbaar ging het om een heuse campagne van enkele leerlingen... Er wordt – terecht – veel aandacht besteed aan islamextremisme, maar ook extreemrechtse radicalisering is iets om in de gaten te houden. Sommige van die gasten zijn niet meer vatbaar voor rationele argumenten.”
Het lijkt me niet makkelijk om vandaag de dag voor een klas te staan en leerlingen kritisch te leren denken.
Verougstraete: “Ik doe mijn best! Ik neem er tijdens mijn lessen krantenartikels bij en laat hen er de denkfouten uit halen van zowel links als rechts. Sommige partijen lenen zich daar al wat makkelijker toe dan andere (lacht). Het is belangrijk om hen te leren inzien hoe politici hen soms manipuleren. 'Het is ons model of dat van de PS,' zegt Bart De Wever. Dat is een drogreden. Ik wil mijn leerlingen leren om de grotere context te zien, empathie aan de dag te leggen, zonder schelden. Jonge mensen groeien op met sociale media, maar die zijn al te vaak echokamers van het eigen grote gelijk.”
De vakken die je geeft, Latijn en filosofie, worden vaak als minderwaardig aanzien.
Verougstraete: “Ik heb me inderdaad al vaak moeten verantwoorden over het nut van mijn vakken. Maar ik blijf ervan overtuigd dat een vak als Latijn inzicht geeft in het politieke discours, maar jongeren ook leert genieten van taal en de grote verhalen.
“Het is trouwens niet onze job om als leerkracht in het middelbaar onderwijs mini-ingenieurs af te leveren. Ik zie het als mijn taak om jonge mensen te leren om kritisch na te denken, en een correcte attitude aan te nemen. Terwijl sommige ouders het nog altijd belangrijker lijken te vinden dat hun kind weet dat zout natriumchloride is. Een brede feitenkennis is belangrijk in het latere werkleven, maar dat is creativiteit ook.”
Heb je het gevoel dat je een verschil kunt maken in het leven van je leerlingen?
Verougstraete: “Twee jaar geleden kreeg ik een handgeschreven brief van een zesdejaars die naar de universiteit trok. Ze zei dat een klasdiscussie haar anders over bepaalde dingen had doen nadenken. Dat ze plots besefte dat je niet alles op de persoonlijke verantwoordelijkheid van de burger kunt afschuiven, en dat het beleid het soms moet overnemen. Dat het oké is om als burger op de barricaden te staan zonder meteen een sluitend alternatief te hebben. Net zoals de klimaatbrossers nu doen.
“Ik durf te denken dat ik toch een invloed heb gehad op die leerlinge. Een invloed die misschien niet meteen economisch meetbaar is, maar waar zij wel iets aan heeft. Dat ik niet iedereen op die manier zal bereiken, geeft niet. Ik kan enkel mijn best doen. Als leerkracht doe je op je 60ste min of meer dezelfde job als op je 30ste. Het is niet omdat je je nek uitsteekt voor je leerlingen, dat er bijvoorbeeld een loonsverhoging of een promotie op je wacht. Maar zo'n brief van die ex-leerlinge doet me veel meer dan wat extra geld op mijn rekening.”
Dieter Meeuwis: “Deeltijds boeren”
Dieter Meeuwis (46) geeft maatschappij en cultuur aan het Koninklijk Atheneum in Berchem en is deeltijds landbouwer. Hoewel zijn leerlingen voor het klimaat op straat komen, is het soms nog moeilijk om een klasdebat te voeren. 'Klimaatmoeheid loert om de hoek.'
Dieter Meeuwis: “Soms voel ik me als een plaat die blijft hangen. Jongeren hebben vaak geen voeling meer met de natuur. Ze liggen wel wakker van iets zichtbaars als de plasticsoep in de oceanen – zeker als ze beelden van een in plastic gewikkeld schildpadje hebben gezien – maar een discussie voeren over klimaatverandering op lange termijn, is vaak een pak moeilijker. Vooral leerlingen uit een conservatief nest vragen al wat sneller of we van onderwerp kunnen veranderen. Langetermijndenken is moeilijk, ook voor jongeren.”
Maar toch komen ze voor het klimaat op straat?
Meeuwis: “Jongeren zijn tegenwoordig al veel milieubewuster, maar tegelijk zijn ze bang om via al te ingrijpende maatregelen hun luxeleven te hypothekeren. Als ik vraag wie de afgelopen twee jaar een nieuwe smartphone heeft gekocht, steekt de meerderheid de hand op. Zulk materialisme is deel van het probleem. Voor de meeste 18-jarigen is een eigen auto nog altijd dé droom. Een elektrische deelauto zegt hun niet zoveel. Maar dat is niet zo erg, het gaat om pubers. Ze verdienen wat mildheid.
“Ze hoeven zich volgens mij ook niet schuldig te voelen als ze een vliegreis boeken of een biefstuk eten. Pubers kunnen perfect gaan betogen zonder er extreme standpunten op na te houden. Want dat is wel de teneur: jeugdige activisten moeten meteen hyperconsequent zijn. Dat is een onterechte kritiek, die bovendien meestal komt van oudere mensen die niets aan hun eigen gedrag veranderen.”
Hoe probeer je je leerlingen dan wel volledig mee te krijgen met het klimaatdebat?
Meeuwis: “Ik speel volop in op de actualiteit en heb mijn lessen helemaal omgegooid sinds de acties van Anuna en Kyra. In de toekomst moeten we met de leerlingen veel meer de natuur in, als echte ecocentristen. Vroeger was God het middelpunt van alles, maar in de loop van de geschiedenis zijn we verschoven naar de mens als middelpunt, om nu eindelijk in te zien dat de natuur het middelpunt is. Die natuur zal ons ook weer samenbrengen. In Canada zijn er miljoenen geïnvesteerd om natuurbeheer in het lessenpakket te krijgen. Iedereen deeltijds landbouwer in 2030, dat is mijn motto. Maar er is nog werk aan de winkel. Als een insect wat te dichtbij komt, hoor je nog iets te vaak een angstige gil.”
Denk je dat jongeren weerbaar genoeg zijn om de wereld binnenkort het hoofd te bieden?
Meeuwis: “Ik denk het wel. Maar de prikkels die op hen afkomen, zijn niet min. Fake news leeft echt onder de jongeren. Traditionele media genieten niet meer het blinde vertrouwen van vroeger. Het komt weleens voor dat jongeren in de Illuminati en zelfs zeemeerminnen geloven. Aan de andere kant ontmaskeren ze makkelijk clickbait en doorzien ze internetfraudeurs meteen. Mijn generatie heeft het daar wat moeilijker mee (lacht).
“Uit onderzoek blijkt trouwens dat de generatie die vandaag op de schoolbanken zit, progressiever is dan de millennials. Na de kredietcrisis is iedereen opnieuw in zijn bubbel gekropen en is er niets veranderd: banken zijn nog altijd winstmachines zonder scrupules. Maar vandaag zie ik wél hoopgevende signalen: opiniemaker Rutger Bregman die met zijn uiteenzettingen wereldwijd weerklank vindt, de jonge Amerikaanse politica Alexandria Ocasio-Cortez die een Green New Deal voorstelt, onze jonge klimaatactivisten... De politieke partijen zijn in crisis en grassrootsbewegingen hebben de wind in de zeilen. Ik ben er gerust in dat de Youth for Climate-beweging niet zal doodbloeden zoals Occupy Wall Street destijds. Een wereldwijd jongerenprotest is onze beste en wellicht ook onze láátste hoop om een catastrofe te vermijden. De jeugd wint altijd, je zult het zien.”
©Humo
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
