Nieuw-Zeeland, een land van bergen en geisers dat immuun leek voor terreur

Grote terroristische aanslagen en massale schietpartijen zijn van alle tijden en alle oorden, maar Nieuw-Zeeland kreeg er tot op vandaag niet of nauwelijks mee te maken. De laatste schietpartij van die orde dateert al van 1990, toen 13 mensen door een mentaal zieke man werden neergeschoten in de kustplaats Aramoana.

Nieuw-Zeeland noemen we niet in één adem met aanslagen, het land leek immuun voor terreur en geldt als een van de veiligste landen ter wereld. Nieuw-Zeeland linken we voornamelijk aan toerisme. Met zijn regenwouden, vulkanische gebieden met geisers, bergen, uitgestrekte graslanden, meren, rivieren en ruwe kusten is het een vakantieoord voor natuurliefhebbers en avontuurlijke reizigers.

Al kregen de Nieuw-Zeelanders wel hun rampen te verwerken, zeker de stad Christchurch, waar de aanslagen van vandaag plaatsvonden. De omgeving van Christchurch wordt jaarlijks door duizenden (kleine) aardbevingen getroffen. In 2011 vielen er 185 doden, toen een aardbeving met een kracht van 6,3 een deel van de stad in puin legde.

Maar een aanslag zoals vandaag, neen dat niet.

"Deze aanslag was een complete verrassing. Het voelt als iets wat niet in Nieuw-Zeeland kan gebeuren", was dan ook de reactie van Lianne Dalziel, de burgemeester van Christchurch.

Tanja Smets, een Vlaamse die in Christchurch woont, zei het zo: "Dit is Christchurch, een provinciestadje. Behalve een aardbeving gebeurt hier bijna nooit iets. Niemand kan zich inbeelden dat iets als dit hier gebeurt, of in heel Nieuw-Zeeland. Zulke dingen zien en horen we elders in de wereld, niet hier. Dat is de grootste shock, dat het nu heel dichtbij is."

En in 2017 liet de voormalige Labourleider David Shearer nog optekenen dat Nieuw-Zeeland "totaal irrelevant" en "te verafgelegen" was om het doelwit van een aanslag te kunnen zijn.

Shearer had het toen weliswaar over moslimterrorisme, wat de aanslag van vandaag op basis van de voorlopige informatie niet lijkt te zijn. Maar de twee quotes van Nieuw-Zeelandse politici geven een beeld van wat de Nieuw-Zeelandse samenleving tot nog toe over grote aanslagen dacht: bij ons zullen ze niet gebeuren.

Van radicaal islamisme is bijvoorbeeld nauwelijks sprake in Nieuw-Zeeland. Hoewel het aantal moslims in de eerste 10 jaar van de 21e eeuw zowat verdubbelde, blijft de gemeenschap relatief gezien vrij klein. Op een bevolking van bijna 4,5 miljoen waren volgens een volkstelling uit 2013 46.000 inwoners moslim (amper 1 procent). Moslims in Nieuw-Zeeland komen uit ongeveer 40 landen, voornamelijk uit het Midden-Oosten, Zuid- en Zuidoost-Azië. Daarnaast heeft ook een deel van de Maori-gemeenschap in Nieuw-Zeeland zich tot de islam bekeerd.

De meeste moslims leven in vrede met de andere Nieuw-Zeelanders. Verwijzend naar de slachtoffers van vandaag, verwoordde premier Jacinda Ardern het zo: "Ze hebben ervoor gekozen om van Nieuw-Zeeland hun thuis te maken. En het is hun thuis. Zij zijn wij."

Slechts enkelen leunen aan bij het radicale islamisme, en slechts een aantal van hen raakte tot in Irak of Syrië om zich er bij terreurgroep IS aan te sluiten, net als sommige Nieuw-Zeelanders die vanuit Australië vertrokken.

Een aanslag geïnspireerd door radicaal islamisme lijkt dan ook weinig waarschijnlijk in Nieuw-Zeeland. Al was er toch een minieme dreiging: ook Nieuw-Zeeland stuurde soldaten naar Irak en dus verscheen ook de Nieuw-Zeelandse vlag in propagandavideo's van IS.

Maar wat dan met het antimoslimgevoel in Nieuw-Zeeland? Want op basis van de informatie die er nu is, lijkt of lijken de dader of daders van de aanslagen van vandaag extreemrechtse motieven te hebben.

Nieuw-Zeeland staat bekend als een land waar moslims aanvaard worden en vrij zijn om hun geloof te belijden. Toch waren er de voorbije jaren her en der kleine incidenten waarbij moslims het slachtoffer waren van intimidatie. Zo heeft de politie van Auckland, de grootste stad in Nieuw-Zeeland, weet van vrouwen in moslimklederdracht die bespuwd werden of met cola werden overgoten of schoolmeisjes van wie de hoofddoek werd afgetrokken. Het beeld van een vriendelijk en gastvrij land komt daarom niet altijd overeen met de werkelijkheid, concludeert de Aucklandse politie.

Maar grote incidenten waarbij de moslimgemeenschap geviseerd werd, zijn er in Nieuw-Zeeland niet geweest. Waarom werden de aanslagen van vandaag dan in dat land en meer bepaald in Christchurch gepleegd?

Het is nog veel te vroeg om conclusies te trekken, maar als de hoofdverdachte van de aanslag dezelfde man is als degene die op internet een "manifest" achterliet, zou het kunnen dat deze aanslag evengoed in eender welke Australische stad of elders in het Westen had kunnen plaatsvinden.

Uit die tekst wordt namelijk duidelijk dat de schrijver, die in Australië is geboren, al twee jaar met plannen voor een aanslag rondliep. Hij verhuisde pas drie maanden geleden naar Nieuw-Zeeland om de aanslag concreet voor te bereiden, maar Christchurch bleek toen nog niet zijn doelwit te zijn. "Ik kwam enkel in Nieuw-Zeeland aan om er tijdelijk te wonen om de aanslag te plannen en om te trainen", schreef hij. "Maar ik ontdekte snel dat Nieuw-Zeeland ook een doelwit kon zijn."

Het lijkt er dus op dat de vermoedelijke dader vooral geradicaliseerd is in Australië zelf, voornamelijk onder invloed van extreemrechts gedachtegoed op het internet. Hij verwees zelf ook naar een aanslag in Zweden, uitgevoerd door moslimextremisten, die bij hem de doorslag zou hebben gegeven om zelf in actie te schieten.

Bovendien is antimoslimretoriek in Australië de laatste jaren wel aan een duidelijke opmars bezig. Ook de politiek verhardde er, met name ten opzichte van migranten en vluchtelingen, wat zich uitte in een volgens sommigen omstreden vluchtelingenbeleid, met gesloten vluchtelingenkampen op eilanden, ver van het Australische vasteland. Volgens sommige Australische politici heerst er "in Australië, maar ook in Nieuw-Zeeland een groeiende angst voor een groter wordende groep moslims".

Dat de vermoedelijke dader die "angst" deelde, mag blijken uit zijn "manifest", dat bulkt van de islamofobie en vreemdelingenhaat. Dat zijn aanslag tegen moslims gericht zou zijn, is dan ook niet verwonderlijk. Waarom hij dan uiteindelijk Christchurch uitkoos? Een mogelijke verklaring is de zichtbaarheid van de moslimgemeenschap daar. Want hoewel slechts 1 procent van de Nieuw-Zeelandse bevolking moslim is, woont de meerderheid van de moslims in Nieuw-Zeeland in de grote steden, zoals Auckland, Hamilton, Wellington en dus ook Christchurch, de op één na grootste stad van het land.