Hoe de aanslag in Nieuw-Zeeland méér is dan een aanslag: 50 doden als onderdeel van een online-propagandamachine

50 doden en tientallen zwaargewonden. Dat is de trieste balans van de terreuraanslag in Christchurch in Nieuw-Zeeland. Maar achter die aanslag zat een veel complexer mechanisme. Een mechanisme dat zich uit in een aankondiging op internet en een manifest van 74 pagina's lang. 

"Well lads, it’s time to stop shitposting and time to make a real effort post."  Ofwel: "Genoeg bagger, scheldpartijen en haatberichten gepost, het is tijd voor échte actie". Zo begint het bericht dat de dader van de terreuraanslag in Nieuw-Zeeland naar alle waarschijnlijkheid schreef.

Alles verwijst naar een invloed van alt-right, de verzamelnaam voor een rechtse subcultuur die online en in de echte wereld extreemrechtse ideologieën verspreidt. De dader van de aanslag dweept met historische veldslagen tegen moslims, er zijn fascistische slogans op zijn wapens gevonden en hij heeft onder meer verklaard in een tekst dat een terroristische aanslag in Stockholm uitgevoerd door moslimextremisten in 2017 het begin was van zijn “strijd”.

In alt-right kringen op het internet wordt de aanslag verheerlijkt en is de schutter een held. Maar kenmerkend voor alt-right is dat ze sociale media uitstekend kunnen bespelen. Ze gebruiken het internet om hun boodschap groter te maken en verder te verspreiden.

De aankondiging werd enkele uren voor de aanslag gepost op 8chan, een online netwerk waar mensen al dan niet anoniem foto’s en berichten kunnen posten en volgen. En dat is geen toeval: het platform is erg populair in radicaal-rechtse en alt-right kringen, omdat boodschappen ongecontroleerd en massaal verspreid kunnen worden. 

Maar de dader kondigde de aanslag niet alleen aan op internet, hij verspreidde waarschijnlijk ook een ellenlang manifest waarin hij zijn motieven uit de doeken doet. In zijn manifest zegt de dader bijvoorbeeld dat hij "miljoenen Europese, etno-nationalistische blanken vertegenwoordigt en dat hij de aanslag gepleegd heeft voor hun toekomst". Ook roept hij op tot de dood van de Duitse bondskanselier Angela Merkel, de Londense burgemeester Sadiq Khan en de Turkse president Erdogan. 

De tekst is duidelijk gemaakt om nog meer aandacht te genereren voor de aanslag en de motieven, wetende dat journalisten op zoek gaan naar informatie.

Lees verder onder de foto. 

Het hele manifest zit vol met "knipogen" naar zijn volgers: met verwijzingen naar bijvoorbeeld memes en inside jokes die alleen de gevorderde internettrol zou begrijpen. Neem deze passage bijvoorbeeld uit zijn vraag en antwoord: het lijkt alsof zijn lezers een keuze hebben uit verschillende antwoorden, maar in feite komt het erop neer dat het een grap is naar zijn volgers toe. 

Het hele manifest zit vol met kleine stukjes zoals dit, die eigenlijk alleen bedoeld zijn voor zijn volgers. Bedoeld om de aandacht af te leiden van zijn echte boodschap - die ons doet denken aan de typische alt-right-inzichten. De titel van de tekst is "The Great Replacement", een verwijzing naar de term die alt-right gebruikt om aan te duiden dat het "blanke ras volgens hen vervangen wordt door mensen met een andere huidskleur". Ze vrezen een zogenoemde "white genocide", een massamoord op de blanke man. 

De grote vraag is waarom. Waarom kondigt de dader zijn aanslag aan op internet? Waarom livestreamt hij zijn terreur? En waarom zet hij een 74-pagina's tellend manifest online? 

Het simpele antwoord: om zijn gedachtegoed de wereld in te sturen. Maar onderliggend ook om via de sociale media de jeugd te bereiken. Daarom wordt er in de alt-right beweging opgeroepen om massaal memes te maken van de aanslag en die dan te verspreiden. Zoiets noemen we "shitposten", baggerberichten de wereld insturen om een emotionele reactie uit te lokken. Jongeren vinden memes intussen zo normaal dat elke meme als grappig ervaren wordt, zelfs als de boodschap in wezen afschuwelijk is. 

Zelf beschrijft hij het als volgt: "Terwijl we in de eerste fase humor en memes gebruiken om een jong publiek aan te spreken, zullen we uiteindelijk de realiteit van onze gedachten en onze serieuzere insteek en wensen voor de toekomst moeten laten zien. Voorlopig doen we een beroep op de woede en de zwarte humor van deze tijd, maar ultiem zullen we de warmte en de liefde tonen die we hebben voor onze mensen."

Alt-right heeft zich buiten de politiek gezet. Ze geloven niet meer in democratische oplossingen, maar wel in brute kracht, wat de dader ook meeneemt in zijn manifest.

Ook de slogans op de wapens van de schutter zijn veelzeggend. Ze verwijzen onder meer naar nazisymbolen en naar historische veldslagen tegen moslims. Een voorbeeld? Op de wapens staat bijvoorbeeld de naam van Luca Traini, een Italiaan die vorig jaar is veroordeeld tot 12 jaar gevangenisstraf omdat hij vanuit een auto schoot op Afrikaanse migranten.

Facebook, Twitter en YouTube verspreiden verklaringen waarin ze claimen actief de verspreiding van de video tegen te houden, maar omdat de beelden intussen de wereld rondgaan en gebruikers ze voortdurend opnieuw uploaden, lijkt er geen houden aan. Toch beslist VRT NWS om de beelden niet te tonen om niet in het systeem van propaganda mee te gaan. 

VRT NWS-journalist Tim Verheyden gaf ook in "Het Journaal" meer uitleg. Bekijk het gesprek hieronder: