“Heel Rusland kijkt naar me, laat alles branden”: Russische hiphoppers zetten Kremlin op stelten

Rapper in de poolcirkel

ARCHANGELSK

Emir Mavzoedov, artdirector van club M33 in Archangelsk, kreeg een paar dagen geleden een telefoontje van een onbekende beller. Hij noemt het “een telefoontje van boven”. “De directeur krijgt ze al weken.” Emir vertelt hoe zijn telefoontje verliep. “De man wilde weten wie het vervoer geregeld heeft voor de artiest van vrijdagavond. Ik zei dat de artiest waarschijnlijk op eigen gelegenheid komt. Hij zei oké en hing op.” Emir vroeg niet naar de naam van de beller. Na alles wat er de afgelopen maanden gebeurd is in de Russische muziekwereld, wist hij meteen wie hij aan de lijn had. “We krijgen vrijdagavond bezoek van de geheime dienst.”

Als duizend jongeren zich op een ijzige vrijdagavond verzameld hebben voor de ingang van M33 aan de rand van Archangelsk, weet niemand of het concert doorgaat. Een vorig optreden van Husky werd op het laatste moment geannuleerd door de uitbater van een club. De 26-jarige rapper klom toen op het dak van een auto en begon zo alsnog aan zijn concert. Agenten sleurden hem naar beneden. Twaalf dagen cel voor een van de populairste rappers van het land.

Archangelsk, een kuststad in de Russische poolcirkel, is de plek waar de landelijke jacht op een nieuwe generatie muzikanten begon. Op 31 oktober 2018 klonk hier een knal in het centrum van de stad. De knal kwam uit een grijze Sovjetkolos, het regionale hoofdkwartier van de veiligheidsdienst FSB. Michail Zjlobitski, een 17-jarige scholier, was het gebouw binnengelopen met een donkerkleurige tas. In de hal liet hij de bom afgaan die hij erin verstopt had. Zjlobitski kwam om, drie FSB-medewerkers raakten gewond. Vier minuten voor de explosie had Zjlobitski op berichtendienst Telegram de reden achtergelaten voor zijn aanslag op de veiligheidsdienst. ‘De FSB fabriceert zaken en martelt mensen.’ Twee weken eerder had een 19-jarige leerling een bloedbad aangericht op een technisch college op de Krim. De jongen schoot negentien mensen dood en daarna zichzelf. Zijn motief voor de school shooting – een zeldzaam fenomeen in Rusland – is niet bekend.

De directeur van de FSB, Alexander Bortnikov, sprak na de twee uitzonderlijke incidenten van “radicalisering onder de jeugd”. Jongeren staan onder invloed van “extremistisch materiaal” op internet, zei Bortnikov. “We hebben geen tijd te verliezen. We moeten nu maatregelen nemen.”

De zwarte lijst met muziekartiesten zou al klaargelegen hebben. Centre E, de anti-extremismeafdeling van het ministerie van Binnenlandse Zaken, heeft al jaren mensen in dienst die alleen maar naar muziek luisteren en die controleren op extremisme, zo vertelde een oud-medewerker onlangs tegen nieuwssite Politico.

De fans van Husky geloven niet dat de twee aanslagplegers hun motivatie haalden uit de muziek van de rapper. Ze denken dat de autoriteiten een ander belang hebben om Husky stil te krijgen.

Emir legt het uit. “Een eeuw geleden hadden we dichters als Majakovski en Jesenin, iedereen hier kent ze. Met hun gedichten leidden ze mensen naar grote prestaties. Daarna hadden we Viktor Tsoj die mensen met zijn muziek aanmoedigde om hervormingen te eisen. Nu zijn er opnieuw dingen niet in orde in het land. Husky heeft daar scherpe en grove teksten over. Je moet tussen de regels lezen om zijn kritiek te begrijpen.”

De meeste bezoekers in de club van Archangelsk zijn tussen de 16 en 24 jaar. Ze dragen overhemden, jeans, hoodies. Tattoos en piercings zijn zeldzaam. Terwijl ze wachten, speculeren sommigen over wie er in de zaal voor de geheime dienst werkt. Plots springt Dmitri Koeznetsov, aka Husky, het podium op met een zwarte zonnebril op en een gecamoufleerde hoodie over zijn hoofd. Het publiek joelt, de smartphones schieten de lucht in. Iedereen rapt mee met Husky’s ‘Gedicht over mijn moederland’. Over de Sovjet-Unie, het uiteengevallen moederland van de mensen in de autoriteiten. ‘Herinner je toen je overleed / en we aten je vlees / dat rook als een mummie / vergeten in een mausoleum.’

Op een scherm achter Husky draaien twee kalasjnikovs op een rode achtergrond. Later verschijnt een animatie van een man die zich door zijn hoofd schiet. Ook bungelen er gigantische stroppen op het scherm. Het leven in het huidige moederland is uitzichtloos, rapt Husky tussen de regels door. In ‘Kogeldwaas’: ‘Gefocust op zelfmoord / dwaal ik door de stad / dromend van copulatie.’

Drugs, seks, geweld. Het zijn geen thema’s die deel moeten worden van Ruslands soundtrack, vinden de autoriteiten. In maart verbood een rechtbank vier videoclips van Husky op YouTube. Ze zouden kunnen aanzetten tot: interesse in het plegen van zelfmoord, moord, gebruik van tabaksproducten, seksuele losbandigheid, gebruik van grove taal en andere beledigende woorden en uitdrukkingen in gesprekken.

De battle in de muziekhoofdstad

SINT-PETERSBURG

Gleb Troebin, 21 jaar, voelt zich nergens vrijer dan in een rapbattle. De regels zijn simpel. Kleineer je tegenstander met scherpe teksten. Eén tegen één, geen censuur, schelden mag dus ook. Alleen fysiek contact niet. Dit is de enige plek voor vrijheid van meningsuiting in Rusland, zegt Gleb. Hij voelt zich er vrijer dan op internet. Daar voert de FSB nieuwe anti-extremismewetten uit. Jongeren die kritiek hebben op het regeringsbeleid of grappen maken over de orthodoxe kerk kunnen de klos zijn. “Voor een retweet kun je de gevangenis ingaan”, zegt Gleb.

In zijn woonplaats Archangelsk organiseert Gleb battles voor lokale rappers in een shishalounge. Vandaag staat hij in Sint-Petersburg, het decor voor de invloedrijkste battles van Rusland. Net als voor de rockartiesten tijdens de Sovjet-Unie is Petersburg de stad waar de toon gezet wordt.

Het industriële pand achter het Moskou-station is gevuld met jonge rappers en toeschouwers. Gleb doet mee in de Russian Battle League, een rapcompetitie die op YouTube enkele honderdduizenden kijkers trekt met de filmpjes die ervan gemaakt worden. Nog populairder zijn de video’s uit de competitie van Versus: die trekken meer dan een miljoen kijkers per battle, met uitschieters naar 50 miljoen (Ruslands bevolking is 145 miljoen). Nergens ter wereld is dit genre zo groot als in Rusland. Tweehonderd strofes leerde Gleb uit zijn hoofd voor zijn battle tegen zijn opponent Spacedealer. Vol scheldwoorden en beledigingen. Weken zat hij zijn teksten voor te bereiden. Hij vergelijkt de battles met de poëzieavonden van futuristische dichters van de jaren twintig, zoals Majakovski.

“Als Majakovski nu geleefd zou hebben, zou hij waarschijnlijk meedoen aan rapbattles.” Net als toen beginnen de autoriteiten zich ermee te bemoeien. Steeds vaker geven ze YouTube de opdracht filmpjes offline te halen. Gleb ziet met lede ogen hoe door de druk de voorzichtigheid toeneemt. Ook bij hemzelf. “Ik ben natuurlijk een voorstander van volledige vrijheid van meningsuiting, maar ik begrijp dat we misschien in onze filmpjes van battles moeten gaan knippen. Zodat we niet geblokkeerd worden. Want YouTube doet wat de Russische autoriteiten willen.” Maar de battles zelf gaan ongecensureerd door.

Audiovisuele terreur in provinciestad

RJAZAN

De FSB heeft de afgelopen maanden meer dan vijftig concerten gedwarsboomd. Ingangen van clubs zijn geblokkeerd. De elektriciteit is uitgeschakeld tijdens optredens. Ruslands populairste muzikanten zijn concertzalen uitgezet samen met fans. Buiten de zalen zijn ze geschaduwd door agenten. Sommigen zijn in de boeien geslagen. Toch zijn de veiligheidsdiensten er nog niet in geslaagd om de ontwikkeling in Ruslands soundtrack tegen te houden. Sommige artiesten kregen er juist meer aandacht door. “Ons publiek is groter geworden sinds alle problemen”, zegt Nastja Kreslina van het duo Ic3Peak vlak voor een concert in een kelder in Rjazan, een provinciestad 200 kilometer ten zuidoosten van Moskou. De club in de kelder heet Vrijheid en zit vol met scholieren en studenten in extase.

Een verdieping hoger loopt de bourgeoisie van Rjazan een exclusief restaurant binnen. Kreslina maakt met haar bandgenoot Nikolaj Kostiljov “een mix van audiovisuele terreur en futuristische opera”. In hun populairste videoclip, 21 miljoen keer bekeken, drenkt Kreslina zichzelf in kerosine op de trappen van het Russische regeringsgebouw in Moskou. ‘Laat alles branden / heel Rusland kijkt naar me / laat alles branden.’

Later in de clip eten Kreslina en Kostiljov rauw vlees voor het mausoleum van communistenleider Lenin op het Rode Plein. En Kreslina zit op de schouders van een oproeragent voor het hoofdkwartier van de FSB – een verwijzing naar recente arrestaties van jongeren bij demonstraties tegen Poetin. Meteen na publicatie van de clip begonnen de problemen. Ic3Peaks tour door Rusland werd in tien steden verstoord. De brandweer keurde het muziekpodium plots af in Nizjni Novgorod, in Kazan schakelden agenten de stroom uit, in Novosibirsk werd Kostiljov drie uur vastgehouden door de politie. Maar hij gelooft niet dat de tactieken effect sorteren. “Dertig jaar geleden lukte het misschien om muziek te stoppen, maar ons stop je niet in dit informatietijdperk.”

De autoriteiten lijken hun tactieken te veranderen. President Poetin, een oud-KGB’er, noemde het dwarsbomen van concerten onlangs “inefficiënt”. “Als het onmogelijk blijkt om iets te stoppen, dan moet je het in de juiste richting leiden”, zei hij. In februari gaf Poetin de regering opdracht een plan op te stellen om de Russische muziek ‘de goede kant’ op te sturen. Als voorproefje rapte de bekendste presentator van de staatstelevisie (64 jaar) op primetime. Het ging voorbij aan de makers van de nieuwe soundtrack van Rusland – zij kijken geen tv.

Met een sjaal vol doodshoofden betreedt Nastja Kreslina het podium in de bomvolle kelder. Óóóóóó, joelt de zaal als de eerste beat klinkt van het nummer dat iedereen kent. Alle jongeren schreeuwen mee. ‘Laat alles branden / heel Rusland kijkt naar me / laat alles branden.’

’