Tachtig vulkanen op een rij: rondleiding door de Auvergne, een uniek stukje aarde

In zijn atelier in het hart van de ‘keten van vulkanen’ staat Yann Debuische over een groot, ovalen tafelblad gebogen. Tussen de vingers van zijn rechterhand houdt hij een theelepeltje. Geconcentreerd tipt hij vloeibaar rood email tussen zwarte stiftlijnen; de ontwerpschets die hij eerder tekende. Een druppeltje te veel en het gutst over het minuscule randje van wat een kleurige bloem moet worden. Maar Yann heeft een vaste hand. Hij werkt dan ook al twintig jaar als lavakunstenaar. Een voor de hand liggende keuze voor een artistieke ‘Auvergnat’.

Yann: “Lava is in een gebied waar tachtig vulkanen zijn uitgebarsten niet bepaald een schaars goed. Wat zeg ik, lava is overal, we wonen erbovenop.” De lava in de Auvergne is er in drie soorten, alle met net een andere antraciet-tint. In de tuin achter zijn atelier zaagt Yann er tegels en bladen uit. Op het oog lijkt het net beton. En dat gewicht heeft het ook. Het tafelblad waar hij nu aan werkt, weegt 200 kilo. Daar moeten straks stevige poten onder.

UNESCO Werelderfgoed

De officiële erkenning van de Chaîne des Puys als UNESCO Werelderfgoed vond afgelopen juli plaats in Bahrein. Naast de reeks vulkanen gaat het ook om de vallei van Limagne ten oosten daarvan. Dit dal is in feite een scheur in de aarde en onlosmakelijk verbonden aan het ontstaan van de vulkanen in de Auvergne.

Zoals Yann zijn er meer lava-artiesten die verspreid over de Chaîne des Puys hun vak uitoefenen. En net als de beschikbare voorraad lava zijn ook de toepassingen van de vulkanische ­grondstof oneindig. Grafstenen, straatbetegeling, naam- en nummerborden, snijplanken, sieraden, je kunt met lava alle kanten op. Er worden zelfs huizen en monumenten van gebouwd. Hét icoon van Clermont-Ferrand, aan de voet van het vulkanengebied, is de Notre Dame de l’Assumption. En inderdaad: de zwarte kathedraal is helemaal uit lava opgetrokken. Dat het 13de-eeuwse meesterwerk er na al die tijd nog als nieuw uitziet, bewijst hoe onverwoestbaar lava is. De teint mag voor sommigen een tikkeltje somber overkomen, zeker is dat de kerk met gemak nog eens 800 jaar meegaat. Yann pakt een lavategel, krast er met een groot mes overheen en houdt het tegen het licht. “Zie je, geen kras, geen beschadiging, helemaal niks.”

Het mag duidelijk zijn: vulkanen, daar draait het in de Auvergne om. Heel veel vulkanen, die hier overigens ‘puys’ heten, naar het Latijnse woord ‘podium’. Alle tachtig liggen ze in een dertig kilometer lange strook van noord naar zuid. Je hebt ze in alle soorten en maten en aan hun vorm kun je zien hoe ze indertijd zijn uitgebarsten. Sommige explodeerden als een bom en smeten stenen en gloeiendheet gruis tot in de wijde omtrek neer. Andere vloeiden geleidelijk lava af, zoals ketchup uit een fles stroomt. Die uitbarstingen vonden tussen de 8.400 en 95.000 jaar geleden plaats – in geologische termen is dat gisteren. De Chaîne des Puys valt daarom in de categorie jong. Zo jong zelfs dat mensen met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid getuige zijn geweest van de geboorte van dit grillige landschap.

De monarch

Als er koningen bestaan in de wereld van vulkanen, dan is de Puy de Dôme van oudsher zeker de monarch van de Chaîne des Puys. Het is de hoogste (1.465 meter) en verreweg de populairste. Tweeduizend jaar geleden al sjouwden de Romeinen loodzware blokken steen de berg op en bouwden op de top een tempel ter ere van hun god Mercurius; 18 eeuwen later zwoegden Tour de France-renners als Eddy Merckx zich op de racefiets een weg naar boven – op jacht naar een etappezege.

Maar waarom jezelf zo afbeulen als je tegenwoordig comfortabel met het treintje naar boven kunt? Dat doet dus ook het leeuwendeel van de toeristen (en vorig jaar de Franse president Macron toen hij de UNESCO-nominatie van de regio kwam ondersteunen), al kun je nog steeds kiezen voor een sportieve optie: lopend via het Romeinse muildieren- of geitenpad. Maar de boodschap is telkens dezelfde: je bent pas in de Auvergne geweest als je op de Puy de Dôme hebt gestaan. Daar komt bij dat een vulkanisch gebied zich nu eenmaal het beste van bovenaf laat bekijken en dan is de bird’s eye view op dit wonderlijke natuurfenomeen vanaf de hoogste puy op z’n mooist. Dat weten ook de parapenters, die hier op mooie dagen in groten getale door de lucht zweven.

Aan je voeten ligt een wereld vol onberispelijke kraters van een onaardse schoonheid. Een mysterieus Lord of the Rings-decor waar hobbits en elfen prima zouden gedijen. Onwillekeurig had je best getuige willen zijn van een uitbarstinkje van een van de bulten. Maar helaas, de vulkanen slapen momenteel diep en het zal waarschijnlijk nog duizenden jaren duren voor een enkeling weer ontwaakt. We moeten het doen met de films die het plaatselijke, educatieve amusementspark Vulcania vertoont.

Daar dachten ze in 1862 nog anders over. Ter ere van het bezoek van Napoleon III aan Clermont-Ferrand vond het organiserende comité het een briljant idee om de Franse keizer te trakteren op een heuse ‘uitbarsting’ van de Puy de Dôme. Duizenden ­takkenbossen en tonnen olie op de helling moesten ’s avonds in het donker voor een adembenemend schouwspel zorgen. Toen het zover was, veroorzaakten het hout en de harsen zoveel rook dat de vulkaan er helemaal achter verdween. Niemand, inclusief de keizer, zag ook maar een glimp van iets wat een eruptie moest voorstellen. Dommage.

Stukje mars

Vraag het een willekeurige Auvergnat en hij zegt vol liefde: “De Puy de Dôme zien, betekent thuiskomen.” Maar liever dan telkens hun knuffelvulkaan beklimmen, zoeken inwoners hun rust vaker op andere plekken in ‘hun’ uitgestrekte Chaîne des Puys. Bovendien is de ene vulkaan de andere niet. Zoals Puy Pariou of (nóg iets verborgener) Puy de Côme, met ronde kraters zoals je ze kent uit de boekjes en waarin je kunt afdalen. Tien kilometer verderop lijk je bij de beklimming van de Puy de la Vache – via een provisorisch aangelegde, steile trap – op een stukje Mars te zijn beland. De flanken van de vulkaan, die lang na de uitbarsting half is ingestort, zijn bedekt met rood lavagruis. Torenhoge blokken van roestkleurige lava staan hier recht overeind als stille getuigen van het natuurgeweld duizenden jaren geleden – en wachtend op een volgende opdonder. De uitzichten zijn keer op keer fenomenaal. Het sportieve zweet kwijtraken na dit vulkaanhoppen doe je heel eenvoudig in een van de bergmeren, waarvan het bestaan ook al te danken is aan de vulkanen. Dikke lavastromen blokkeerden rivieren en creëerden wat nu de populairste vakantiemeren zijn: Lac d’Aydat en Lac Chambon.

Waar vulkanische activiteit voorkomt, zijn warmwaterbronnen nooit ver weg. De Auvergne grossiert al sinds de Romeinse oudheid in kuurbaden.

Van het noordelijkste departement Allier tot en met de Cantal in het zuiden verbindt de Route des Villes d’Eaux de zeventien voornaamste. Het kuren werd na de Romeinse tijd pas in de 19de eeuw – mede onder invloed van de elkaar opvolgende keizers Napoleon – weer nieuw leven ingeblazen en leidde tot mondaine plaatsen als Vichy en Châtel-Guyon.

Ingeklemd tussen Clermont-Ferrand en de Chaîne des Puys staat Royat hoog op het lijstje van de locals. Over het terrein van het kuuroord wandel je van de overblijfselen van de Romeinse baden langs de statige 19de-eeuwse kuurgebouwen in één adem door naar het hypermoderne wellness- en zwemparadijs Royatonic.

Winstgevend

Bronwater is niet alleen om in te zwemmen en daarom stoppen ze het iets ten noorden van Clermont-Ferrand, in Volvic, in flessen – de naam is voor de Auvergne wat Spa is voor België. En in het stadje Vichy zitten de heilzame mineralen in van alles en nog wat, van anti-verouderings­crèmes en make-up tot douche- en scheergel en snoep. De naam van de stad is er een wereldberoemd merk door geworden. Wie zei dat je vulkanen niet winstgevend kunt maken?

Ook talloze kleine landbouwers weten daarvan. Die maken gretig gebruik van de vruchtbare vulkanische bodem – voor zover mogelijk want grote delen zijn beschermd natuurgebied. En of het nu de regionale kazen zijn, het vlees, de honing of de wijn, alles uit de Chaîne-des-Puys wordt met graagte gelinkt aan vulkanisme. Het is bijna alsof je de lava terugvindt op je bord of in je glas. Of het nu echt zoveel toevoegt, maakt niet veel uit, het is allemaal onderdeel van de beleving op dit unieke stukje aarde. En wat is dan leuker om die ervaring in de vorm van een cilindertje vulkanische kaas óf een lavakunstwerkje van Yann achter in de auto mee naar huis te nemen?