Europa stuurt geen militaire schepen meer naar de Middellandse Zee voor operatie tegen smokkel
De Europese Unie gaat in het kader van Operatie Sophia tijdelijk geen militaire schepen meer inzetten op de Middellandse Zee. Operatie Sophia is een operatie tegen smokkel, niet alleen van mensen maar ook van wapens bijvoorbeeld. Maar de schepen van Operatie Sophia voeren ook reddingsoperaties uit, en dat ligt in veel Europese lidstaten gevoelig, ook in België.
Operatie Sophia is in 2015 ingevoerd, in de eerste plaats om smokkel vanuit het chaotische Libië tegen te gaan. Er nemen verschillende Europese lidstaten aan deel, ook België stuurde verschillende keren schepen. Het laatste was het fregat Louise-Marie, dat in de zomer van 2017 nog een opdracht uitvoerde in het kader van de operatie. Bedoeling was dus om de smokkelnetwerken die mensen, maar ook wapens bijvoorbeeld, over de Middellandse Zee naar Europa stuurden, aan te pakken. De operatie wordt geleid vanuit Rome.
Maar het was aanvankelijk ook expliciet de bedoeling om de verdrinkingen op de Middellandse Zee te helpen indijken. De militaire schepen werden dus ook uitgestuurd als een bootje met vluchtelingen en migranten zich in hun buurt bevond, zoals overigens verplicht is in het internationaal zeerecht. Daar komt ook de naam Sophia vandaan: de operatie werd gedoopt naar de naam van de baby van een geredde Somalische vrouw, die geboren werd op een Duits militair schip.
"Taxidienst voor migranten"
Maar sinds 2015 is er veel veranderd. Na enkele dramatische schipbreuken heerste binnen Europa toen nog de overtuiging dat het een humanitaire plicht was om mensen op zee te redden van de verdrinkingsdood. Maar gaandeweg kwamen de reddingsoperaties steeds meer onder vuur te liggen. In veel Europese lidstaten groeide de opvatting dat ze net bijdroegen tot het probleem, omdat ze vluchtelingen en migranten zouden aanmoedigen om de oversteek te wagen. Vooral rechtse politieke partijen waren om die reden gekant tegen de reddingsoperaties door hulporganisaties, die soms erg dicht bij de Libische kust plaatsvonden.
Hoe meer die overtuiging ingang vond, des te meer kwamen ook de reddingen van Operatie Sophia onder vuur te liggen. Sinds het begin van de operatie redden de militaire schepen van Operatie Sophia 44.000 mensen, al bij al maar een tiende van het totale aantal mensen dat in die periode Italië over zee bereikte. Maar ook zij werden meer en meer bestempeld als "taxidienst" of "ferrydienst" voor "illegale migranten". Een kritiek die ook het Belgische fregat Louise-Marie kreeg, toen het in juni 2017 de laatste reddingsoperatie door een Belgisch schip uitvoerde. VRT NWS was daar toen getuige van.
Italië sluit havens
De situatie werd nog moeilijker toen in Italië in juni 2018 een nieuwe populistische regering aan de macht kwam. De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken - verantwoordelijk voor immigratie - werd Matteo Salvini van de uiterst rechtse Lega, die verkozen was met een hard antimigratieprogramma. Salvini maakte er een punt van de Italiaanse havens te sluiten voor reddingsschepen van hulporganisaties. Toen hij dat ook probeerde met de schepen van Operatie Sophia kreeg hij het deksel op de neus. Italië kon moeilijk schepen weigeren van een operatie waar het zelf aan deelnam en zelfs het commando over voerde.
Maar de ommekeer was ingezet. Italië eiste dat de andere lidstaten mee zouden opdraaien voor de migranten en vluchtelingen die via Operatie Sophia gered werden. Italië eiste een verdelingsmechanisme, of anders een rotatiesysteem waarbij geredde mensen telkens naar andere havens zouden worden gebracht, net zo goed niet-Italiaanse havens. Maar dat zagen veel andere lidstaten niet zitten, en het kwam dus nooit tot een akkoord.
Libische detentiecentra
Voorlopig stuurt Europa dus geen militaire schepen meer naar de Middellandse Zee in het kader van Operatie Sophia, en het is maar de vraag of die opschorting ooit nog wordt teruggedraaid. De anti-smokkeloperatie wordt wel nog zes maanden verlengd: via patrouillevluchten boven de Middellandse Zee, en via de opleiding van de Libische kustwacht.
De Libische kustwacht onderschept tegenwoordig naar schatting 85 procent van de migranten en vluchtelingen die vanuit Libië de Middellandse Zee proberen over te steken. Ze brengt die mensen terug naar de Libische detentiecentra, waar ze volgens verschillende rapporten onmenselijk behandeld worden. Maar de Libische kustwacht heeft niet de capaciteit om het hele Middellandse Zee-gebied te monitoren.
Het aantal vluchtelingen en migranten dat vanuit Libië over zee Europa bereikt, is sinds de zomer van 2017 met 80 procent gedaald. In totaal vallen er ook minder doden. Maar in verhouding tot het aantal vertrekkers, is het dodental dan weer fors gestegen. In 2017 stierf volgens de VN-vluchtelingenorganisatie 1 op de 38 mensen die de oversteek vanuit Libië waagden. In 2018 verdronk 1 op 14. En dat heeft volgens onderzoek te maken met het feit dat er sindsdien ook veel minder schepen ingezet worden om reddingsoperaties uit te voeren.
Bekijk hier het verslag uit Het Journaal
