Egyptische komiek maakt grap te veel
Egypte worstelt met de grenzen van de vrije meningsuiting. Tv-satiricus Bassem Youssef veroorloofde zich vrijdag enige spot over de militaire machthebbers en moet nu vaststellen dat hij mogelijk te ver is gegaan.
Youssef, een 39-jarige hartchirurg, staat bekend als 'de Egyptische Jon Stewart'. In het voorjaar van 2011 begon hij op YouTube de satirische show El Bernameg ('Het Programma'), naar het voorbeeld van The Daily Show van de Amerikaanse komiek. Het werd een hit en Youssef maakte de overstap naar de Egyptische televisie.
Onder president Mohammed Morsi werd Youssef een van de invloedrijkste critici van diens islamistische regering. Scherp stak hij de draak met de Moslimbroederschap en het falende beleid van Morsi. El Bernameg gaf volop voedsel aan de massale onvrede die deze zomer leidde tot het afzetten van Morsi door het leger.
Farao's
Ook onder Morsi kreeg de tv-komiek al te maken met justitie. Burgers dienden klachten in wegens het beledigen van de president en de islam. De presentator werd verhoord en zat enige dagen in hechtenis, maar werd uiteindelijk niet vervolgd.
De eerste show van Youssef na de zomerstop, afgelopen vrijdag, werd in Egypte met spanning tegemoet gezien. De vorige uitzending van El Bernameg was vier maanden geleden, nog onder Morsi. Zou de satiricus het aandurven ook de nieuwe sterke man, generaal Abdelfatah al-Sisi, voor aap te zetten?
Aan alle kanten liep Youssef risico's, nog afgezien van de mogelijke strafrechtelijke repercussies. Viel hij de huidige machthebbers te hard aan, dan zou hem dat niet in dank worden afgenomen door zijn merendeels seculier gezinde fans. Maar was hij te lief voor de nieuwe orde, dan zou hij zijn naam als kritisch humorist te grabbel gooien.
Youssef lijkt vrijdag gekozen te hebben voor zijn blazoen. Met een reeks grappen stak hij de draak met generaal Al-Sisi en vooral met de naar persoonsverheerlijking neigende 'Sisi-mania'. Dat kreeg zelfs een seksuele ondertoon. Een kirrend vrouwspersoon genaamd 'Publiek' belde zogenaamd een amoureuze adviesrubriek om haar liefde te betuigen aan de man die haar had gered uit de handen van haar gewelddadige echtgenoot.
"Ik was geen voorstander van de islamisten, die ons ongelovigen hebben genoemd", zei Youssef. "Maar ik ben ook niet voor hypocrisie, het verafgoden van individuen en het creëren van farao's. We zijn bang dat fascisme in de naam van religie wordt vervangen door fascisme in de naam van nationalisme."
De reacties bleven niet uit. Zaterdag demonstreerden enkele tientallen aanhangers van Al-Sisi in Caïro tegen Youssef. Foto's van de presentator werden vertrapt.
Dezelfde dag al kwamen bij openbaar aanklager Hesham Barakat de eerste klachten binnen over de uitzending. Maandag deelde Barakat mee dat een daarvan is geselecteerd voor verdere behandeling. Volgens de indiener heeft Youssef, door grappen te maken over de strijdkrachten, het nationaal belang geschaad, het Egyptische volk bespot, de openbare orde en veiligheid in gevaar gebracht en chaos gecreëerd.
Dol op vrijheid
Of de presentator daadwerkelijk wordt vervolgd, is niet zeker. Volgens Heba Morayef, onderzoeker in Caïro van Human Rights Watch, is het openen van een voorlopig onderzoek op grond van aangifte in Egypte routine. Meestal wordt daar geen ruchtbaarheid aan gegeven. Dat dit nu wel is gebeurd, kan betekenen dat Youssef zal worden verhoord en mogelijk vervolgd.
Al vóór de uitzending had de komiek gezinspeeld op zo'n afloop. Hij schreef te rekenen op juridische stappen door zijn nieuwe vijanden, "die beweren dol te zijn op vrijheid - zolang het in hun voordeel werkt".